تراخم (Trachoma) یک عفونت باکتریایی چشم است که می‌تواند عوارضی از جمله کوری ایجاد کند. این بیماری توسط کلامیدیا تراخمیاتیس ایجاد می‌شود. این بیماری قابل پیشگیری بوده و اغلب به دلیل عدم رعایت بهداشت می‌باشد. عدم تمیزی صورت عامل اصلی است که امکان گسترش عفونت را فراهم می‌کند. تراخم گاهی به عنوان چشم ماسه ای نیز شناخته می‌شود.
در تراخم، مژگان برعکس می‌شوند و روی بخش شفاف قرنیه مالیده شده و آن را به شدت خراشیده و باعث آسیب می‌شوند. این اتفاق در نهایت منجر به مات شدن قرنیه و ناراحتی چشم‌ها می‌شود. در تلاش برای کاهش درد ناشی از تراخم یا برگشتگی مژه‌ها- بسیاری از مردم متوسل به کشیدن مژه‌های خود با موچین و یا دست می‌شوند.
این بیماری مسری هنوز هم در بسیاری از جوامع بومی رواج دارد. بیش از 50 کشور در حال توسعه در سراسر آفریقا و آسیا نیز تحت تأثیر تراخم قرار دارند، به ویژه در مناطق روستایی که بهداشت آنها ضعیف است. در طول قرن بیستم، بهبود قابل توجهی در شرایط زندگی در سرتاسر جهان رخ داده است. اتاق‌های جداگانه برای خواب، آب و فاضلاب لوله کشی به معنای ناپدید شدن تراخم در همه کشورهای توسعه یافته- به جز استرالیا است.
چه عواملی باعث ایجاد تراخم و نحوه انتشار آن می‌شوند؟
تراخم توسط باکتری به نام Chlamydia trachomatis ایجاد می‌شود. این باکتری‌ها باعث می‌شوند که لایه داخلی پلک‌ها (غشای ملتحمه) ملتهب شود و ممکن است سرانجام پس از عفونت‌های مکرر در طی سالیان متمادی باعث شود که پلک‌ها به سمت داخل بچرخند و مژه‌ها به سمت داخل چشم برگردند.
یک عفونت منفرد تهدید جدی برای چشم‌ها نیست، اما عفونت‌های مکرر می‌توانند باعث التهاب گسترده غشای ملتحمه و زخم شدن قرنیه شوند.
این باکتری‌ها در ترشح چشم‌ها و در بعضی موارد در ترشح بینی وجود دارند و از طریق شخصی که دارای این بیماری است، پخش می‌شوند. ترشحات از طریق:
- یک فرد آلوده که چشم یا بینی خود را لمس می‌کند و سپس با افراد دیگر دست می‌دهد.
- اشکال دیگر تماس مستقیم مانند تماس با ترشحات آلوده بینی
- تماس غیرمستقیم مانند تماس با وسایل آلوده- به عنوان مثال حوله، پتو یا لباس.
- به اشتراک گذاشتن لباس، ملافه، روتختی و حوله
- مگس- که می‌تواند این ترشحات را به افراد دیگر منتقل کند
علائم تراخم
علائم و نشانه‌های تراخم در طی پنج تا 12 روز پس از عفونت شروع می‌شود و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سوزش چشم، قرمزی و ترشحات (التهاب)
- تورم پلک‌ها
- التهاب داخل پلک فوقانی و فولیکول‌های لنفاوی (ناشی از واکنش سیستم ایمنی)
- جای زخم و اعوجاج پلک فوقانی به مرور زمان در قسمت‌هایی که مکررا دچار عفونت می‌شوند.
- توسعه مژه‌هایی که معکوس شده و روی قرنیه را می‌خراشند
- رشد غیر طبیعی رگ‌های خونی قرنیه
- جای زخم در قرنیه (غشای شفافی که سطح چشم را پوشانده است).
- تاری دید
افراد مبتلا به تراخم ممکن است علائمی (بدون علامت) را تجربه نکنند و این بیماری ممکن است تشخیص داده نشود، مگر اینکه به طور خاصی مورد آزمایش قرار گیرد.
عوامل خطرناک تراخم
تراخم قبلاً به عنوان “چشم ماسه ای” شناخته می‌شد، قرن‌ها در مناطقی شایع بود که با گرد و غبار خشک همراه بودند. این بیماری بیشتر در جاهایی اتفاق می‌افتد که در آن تراکم جمعیت بیش از حد بالا بوده، آب کمیاب و بهداشت ناکافی است.
زنان بسیار بیشتر از مردان دچار تراخم می‌شوند. دلیل این امر این است که زنان معمولاً مراقب کودکان خردسال هستند و در نهایت در معرض عفونت انتقال یافته از کودکان آلوده قرار می‌گیرند. این امر ناخوشایند است زیرا اگر درمان نشود، عفونت ادامه می‌یابد و جای زخم آن با گذشت سال‌ها بدتر می‌شود و در صورت عدم پیگیری معالجه و درمان، سبب کوری می‌شود که غیر قابل درمان است.
تراخم با بهداشت ضعیف شخصی و اجتماعی مرتبط است و اغلب در جوامع فقیر شایع است.
عوامل خطر آفرین آن شامل موارد زیر است:
- بهداشت شخصی ناکافی، به خصوص آلودگی صورت
- عدم درک اهمیت نظافت محیطی و بهداشت شخصی، به ویژه در مورد تمیزی صورت کودکان
- محل زندگی آلوده و کمبود سرویس بهداشتی
- شرایط شلوغ زندگی، مانند داشتن یک تخت مشترک برای فرزندان
- کمبود آب (حدود یک نفر از هر شش نفر بومی مناطق شمالی از آب قابل شرب محروم هستند)
- زندگی در مناطق ساحلی، از آنجا که بومیان ساحلی با شنا کردن در دریا خود را تمیز می‌کنند
- سن کم، عفونت در کودکان پیش دبستانی شایع تر است.
خطرات محیطی
باکتری‌های تراخم در محیط‌هایی رشد می‌کنند که:
دسترسی محدود به امکانات شستشو مانند دوش یا حمام وجود دارد.
دسترسی محدود به خدمات درمانی وجود دارد.
عوارض تراخم
اگر تراخم مورد درمان پزشکی قرار نگیرد، عفونت‌های مکرر و التهاب می‌تواند باعث ایجاد زخم قرنیه و ناهنجاری‌های پلک شود.
تشخیص تراخم
آزمایشاتی که برای تشخیص تراخم استفاده می‌شود شامل موارد زیر است:
- بررسی تاریخچه پزشکی
- معاینه فیزیکی شامل معاینه چشم (از جمله وجود جوش یا چسبندگی پلک)
- سواب برداری از چشم برای آزمایش، اما تشخیص معمولاً با معاینه بالینی انجام می‌شود.
درمان تراخم
درمان تراخم ساده است. با این حال، بسیار مسری بوده و خطر عفونت مجدد زیاد است. از آنجا که افراد مبتلا به تراخم بیشتر در مناطقی زندگی می‌کنند که عفونت گسترده است، برای جلوگیری از شیوع آن معمولاً کل این جوامع باید تحت درمان قرار گیرند.
سازمان WHO در تلاش است تا با استفاده از یک ابتکار جامعه محور به نام “SAFE”، نابینایی حاصل از تراخم را تا سال 2020 از بین ببرد. این کلمه مخفف این عبارات است:
- جراحی- برای ترمیم آسیب پلک‌ها
- آنتی بیوتیک‌ها- برای درمان عفونت
- شستن صورت- برای جلوگیری از شیوع عفونت
- تغییرات محیطی- از جمله فراهم کردن دسترسی به آب تمیز و بهداشت مناسب برای کاهش خطر عفونت مجدد
درمان بستگی به شدت بیماری دارد، اما ممکن است شامل موارد زیر باشد:
جراحی
در مواردی که تراخم باعث زخم شدن پلک‌ها می‌شود و باعث می‌شود که مژگان به سمت داخل بچرخد لازم است جراحی انجام شود.
در حین جراحی، برشی در پلک فوقانی ایجاد می‌شود و مژه‌ها از قرنیه دور می‌شوند. این یک عمل نسبتاً ساده است که تحت بی حسی موضعی انجام می‌شود و حدود 15 دقیقه طول می‌کشد.
در صورت وجود اختلال در بینایی، ممکن است با پیوند قرنیه بازگرداندن بخشی از بینایی انجام شود. این عمل شامل حذف قرنیه‌های آسیب دیده و جایگزینی آنها توسط قرنیه از یک اهدا کننده مناسب است. با این حال، دسترسی به این نوع جراحی معمولاً در مکان‌هایی که تراخم گسترده است، امکان پذیر نیست.
داروهای آنتی بیوتیکی
مصرف خوراکی یک آنتی بیوتیک (آزیترومایسین) اولین خط درمان در موارد بدون عارضه است. این دارو باکتری‌ها را از بین می‌برد تا روند بهبود طبیعی بدن بتواند چشم را ترمیم کند. آنتی بیوتیک‌ها باید به تمام اعضای خانواده‌ای که در آن تراخم یافت می‌شود، داده شود. در مناطقی که عفونت به طور گسترده وجود دارد، ممکن است کل جامعه نیاز به درمان داشته باشند. علاوه بر این، ممکن است درمان هر شش تا 12 ماه تکرار شود.
شستشوی صورت و تغییرات محیطی
شستشوی منظم صورت، ترشحات مسری را از چشم دور می‌کند و خطر ابتلا به عفونت از طریق تماس فیزیکی و مگس‌ها را کاهش می‌دهد. با این حال، مردم در صورت محدود بودن آب تمیز تمایلی به شستن مرتب صورت خود ندارند. بهبود دسترسی به آبهای تمیز و شستشو و کاهش جمعیت حشرات می‌تواند به محدود کردن شیوع عفونت کمک کند.
پیشگیری
داشتن صورت تمیز و محیط تمیز، راهکارهای اصلی پیشگیری برای مبارزه با تراخم (بدون ترشحات قابل مشاهده از چشم و بینی) است.
