رتینوپاتی دیابتی (Diabetic retinopathy) یکی از عوارض دیابت است که روی چشم تاثیر می‌گذارد. این عارضه به سبب آسیب دیدگی عروق خونی بافت حساس به نور در پشت چشم (شبکیه) ایجاد می‌شود.
رتینوپاتی دیابتی ممکن است در ابتدا هیچ علامتی نداشته یا صرفا مشکلات خفیفی برای بینایی ایجاد کند اما در نهایت، می‌تواند منجر به نابینایی شود.
هر کسی که دیابت نوع 1 یا نوع 2 داشته باشد ممکن است به این وضعیت مبتلا شود. هر چقدر زمان ابتلا به دیابت فرد طولانی‌تر بوده و کمتر قند خون خود را کنترل کرده باشد، بیشتر احتمال دارد به این عارضه چشمی مبتلا شود.
انواع رتینوپاتی دیابتی
دو نوع رتینوپاتی دیابتی وجود دارد:
رتینوپاتی دیابتی زمینه‌ای یا غیر پرولیفراتیو
در این نوع رتینوپاتی دیابتی که شیوع بیشتری هم دارد – و رتینوپاتی دیابتی غیر پرولیفراتیو ( غیر تکثیری) نیز نامیده می‌شود (NPDR) – عروق خونی جدید رشد نمی‌کنند (تکثیر نمی‌شوند).
زمانی که کسی به این نوع رتینوپاتی مبتلا باشد ، دیواره‌های رگ‌های خونی شبکیه چشم او ضعیف می‌شوند. برآمدگی‌های کوچکی (میکروآنوریسم) که از دیواره‌های عروق کوچکتر بیرون می‌زنند ، گاهی اوقات باعث می‌شوند خون و مایعات به شبکیه نشت پیدا کند. عروق بزرگتر شبکیه نیز ممکن است گشاد شده و قطر بی‌قاعده‌ای پیدا کنند. هر چه عروق خونی بیشتری مسدود شوند، رتینوپاتی دیابتی غیر پرولیفراتیو شدت بیشتری پیدا خواهد کرد.
رشته‌های عصبی موجود در شبکیه نیز ممکن است کم کم متورم شوند. گاهی اوقات قسمت مرکزی شبکیه (ماکولا یا نقطه زرد) نیز متورم می‌شود (ادم ماکولا) که این وضعیت نیاز به درمان دارد.
رتینوپاتی دیابتی پیشرفته
رتینوپاتی دیابتی ممکن است پیشرفت کرده و به نوع شدیدتری تبدیل شود، که به نام رتینوپاتی دیابتی پرولیفراتیو (تکثیری) شناخته می‌شود. در این نوع رتینوپاتی دیابتی، رگ‌های خونی آسیب دیده مسدود شده و باعث رشد عروق خونی جدید و غیر طبیعی‌ای در شبکیه می‌شوند که ممکن است خون و مایعات از آن‌ها به ماده شفاف و ژله مانندی که مرکز چشم را پر می‌کند (زجاجیه) نشت کند.
در نهایت، بافت اسکاری که به خاطر رشد عروق خونی جدید ایجاد شده ممکن است باعث جدا شدن شبکیه از پشت چشم شود. اگر عروق خونی جدید با جریان طبیعی مایع خارج از چشم تداخل پیدا کند، ممکن است باعث شود در داخل چشم فشار ایجاد شود. این مساله می‌تواند به عصبی که تصاویر را از چشم به مغز (عصب بینایی) منتقل می‌کند آسیب رسانده و منجر به بیماری گلوکوم (آب‌سیاه) شود.
علل رتینوپاتی دیابتی
پایینی
بالا بودن قند خون برای مدتی طولانی، می‌تواند منجر به انسداد عروق خونی کوچکی که شبکیه را تغذیه می‌کنند شده و موجب قطع یا کم شدن میزان خون ورودی به شبکیه شود. در نتیجه، چشم تلاش می‌کند عروق خونی جدیدی ایجاد کند. اما این رگ‌های خونی جدید به درستی رشد نکرده و خون و مایعات به آسانی می‌توانند از آن‌ها نشت کنند.
علائم رتینوپاتی دیابتی
رتینوپاتی دیابتی در مراحل اولیه ممکن است علامتی نداشته باشد. با پیشرفت بیماری، علائم رتینوپاتی دیابتی آشکار می‌شوند که عبارتند از:
- وجود نقاط یا رشته‌های تاریک شناور در دید (مگس‌پران)
- تاری دید
- نوسان دید
- اختلال دید رنگ
- وجود مناطق تاریک یا خالی در دید
- از دست دادن بینایی
رتینوپاتی دیابتی معمولا هر دو چشم را درگیر می‌کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
مدیریت و کنترل دقیق دیابت بهترین راه برای جلوگیری از از دست دادن بینایی است. اگر دچار دیابت هستید، سالی یک بار برای “معاینه چشم با گشاد کردن مردمک” ، به چشم پزشک خود مراجعه کنید – حتی اگر به نظر برسد بینایتان خوب است. بارداری ممکن است باعث رتینوپاتی دیابتی شود، بنابراین اگر باردار باشید، ممکن است چشم پزشک توصیه کند در طول حاملگی دفعات بیشتری معاینه چشم را انجام بدهید.
اگر دید شما به طور ناگهانی تغییر کرد ، تار یا مه‌آلود شد و یا نقاطی در دید خود مشاهده کردید، لازم است به چشم پزشک خود مراجعه کنید.
عوامل خطر
هر فردی که مبتلا به دیابت باشد ممکن است به رتینوپاتی دیابتی مبتلا شود. خطر ایجاد بیمارها و مشکلات چشم ممکن است در اثر شرایط زیر افزایش یابد:
- مدت زمان ابتلا به دیابت – هرچه زمان ابتلا به دیابت یک فرد طولانی‌تر باشد، خطر ابتلای او به رتینوپاتی دیابتی بیشتر است.
- کنترل نامناسب و یا عدم کنترل سطح قند خون
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
- بارداری
- مصرف دخانیات
عوارض جانبی
در بیماری رتینوپاتی دیابتی عروق خونی شبکیه به شکل غیر طبیعی رشد می‌کنند. عوارض این بیماری ممکن است به مشکلات جدی برای بینایی منجر شود:
خونریزی زجاجیه
خون ممکن است از عروق خونی جدید به ماده شفاف و ژله مانندی که مرکز چشم را پر می‌کند نشت پیدا کند. اگر مقدار خونریزی کم باشد، ممکن است فقط چند نقطه تاریک (مگس‌پران) در دید خود مشاهده کنید. در موارد شدیدتر، ممکن است خون تمام حفره ویتره را پر کرده و دید فرد را به طور کامل مسدود کند.
خونریزی زجاجیه به خودی خود معمولا باعث از دست رفتن بینایی نمی‌شود. معمولا خون داخل چشم در عرض چند هفته یا چند ماه برطرف می‌شود. در صورتی که شبکیه چشم آسیب ندیده باشد، بینایی بیمار می‌تواند به سطح وضوح قبلی بازگردد.
جداشدگی یا پارگی شبکیه
عروق خونی غیرطبیعی مرتبط با رتینوپاتی دیابتی باعث رشد بافت اسکاری می‌شود که می‌تواند شبکیه را از پشت چشم جدا کند. این مساله ممکن است باعث ایجاد نقاط شناوری در دید فرد، پرپر زدن نور و یا از دست رفتن شدید بینایی شود.
گلوکوم ( آب سیاه)
ممکن است رگ‌های خونی جدید در قسمت جلویی چشم رشد کرده و با جریان طبیعی مایع خارج از چشم تداخل پیدا کرده و باعث ایجاد فشار در چشم شوند، که این مساله موجب گلوکوم می‌شود. این فشار می‌تواند به عصبی که تصاویر را از چشم به مغز (عصب بینایی) منتقل می‌کند، آسیب برساند.
نابینایی
رتینوپاتی دیابتی، گلوکوم یا هر دو این بیماری‌ها در نهایت، می‌توانند منجر به از دست دادن کامل بینایی شوند.
تشخیص رتینوپاتی دیابتی
بهترین روش تشخیص رتینوپاتی دیابتی ازمایش گشاد کردن مردمک است. برای این آزمون، قطره‌ای در چشم بیمار می‌ریزند که مردمک چشم‌ها را گشاد (متسع) کرده و باعث می‌شود پزشک دید بهتری از داخل چشم بیمار داشته باشد. تا ساعت‌ها بعد از ریختن قطره در چشم، در واقع تا زمانی که تاثیر قطره از بین برود ممکن است باعث شود دید نزدیک فرد تار شود.
در طول این آزمون، چشم پزشک در جستجوی موارد زیر است:
- عروق خونی غیرطبیعی
- تورم، تجمع خون و یا چربی در شبکیه
- رشد عروق خونی جدید و بافت اسکار
- خونریزی در ماده شفاف و ژله‌ای که مرکز چشم را پر کرده (زجاجیه)
- جداشدگی شبکیه
- هر گونه اختلال در عصب بینایی
علاوه بر این، چشم پزشک ممکن است:
- بینایی بیمار را بررسی کند
- فشار داخل چشم را برای آزمایش گلوکوم اندازه‌گیری کند
- به دنبال نشانه‌هایی از آب مروارید باشد
آنژیوگرافی فلورسین
پزشک پس از این که مردمک چشم‌ها را به کمک قطره مخصوص کاملا باز کرد ، از داخل چشم بیمار عکس می‌گیرد. سپس رنگ مخصوصی را به بازوی بیمار تزریق کرده و در حالی که رنگ در عروق خونی چشم بیمار در گردش است مجددا از داخل چشم او عکس می‌گیرد. پزشک می‌تواند از این تصاویر برای مشخص کردن رگ‌های خونی مسدود ، خراب و ناکارآمد و یا رگ‌هایی که مایع از آن‌ها به داخل چشم نشت می‌کند استفاده کند.
توموگرافی انسجام نوری (OCT)
ممکن است چشم پزشک بخواهد بیمار یک آزمایش توموگرافی انسجام نوری (OCT) انجام دهد. این آزمایش تصویربرداری، تصاویری از مقطع عرضی شبکیه فراهم می‌کند که ضخامت شبکیه را نشان می‌دهند و بر این اساس مشخص می‌کنند آیا مایعی به بافت شبکیه نفوذ کرده است یا نه. نتایج آزمایش توموگرافی انسجام نوری، بعدها برای پیگیری سیر درمان نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
درمان رتینوپاتی دیابتی
هدف از درمان رتینوپاتی دیابتی ، که تا حدود زیادی به نوع و شدت این بیماری بستگی دارد ، کاهش یا توقف سیر پیشرفت بیماری است.
رتینوپاتی دیابتی زمینه‌ای ( اولیه)
اگر به رتینوپاتی دیابتی غیر پرولیفراتیو ( غیر تکثیری یا بدون رگ‌زایی) خفیف یا متوسط مبتلا هستید، ممکن است مجبور نباشید درمان خود را فورا شروع کنید. با این حال، لازم است چشم پزشک وضعیت چشم شما را به دقت پیگیری کند تا بفهمد چه زمانی ممکن است به درمان نیاز داشته باشید.
با پزشک دیابت (متخصص غدد) خود مشورت کنید تا بفهمد آیا راهی برای بهبود مدیریت دیابت شما وجود دارد یا خیر. زمانی که رتینوپاتی دیابتی در مراحل خفیف یا متوسط باشد، کنترل درست قند خون معمولا باعث کند شدن روند آن خواهد شد.
رتینوپاتی دیابتی پیشرفته
اگر به رتینوپاتی دیابتی پرولیفراتیو ( تکثیری یا همراه با رگ‌زایی) یا تورم ماکولا ( تورم نقطه زرد) مبتلا هستید، برای درمان به جراحی نیاز دارید. بسته به مشکلات خاصی که برای شبکیه شما ایجاد شده باشد، گزینه‌های درمانی ممکن عبارتند از:
- فتوکوآگولاسیون. این درمان که با لیزر انجام می‌شود، و با عنوان روش لیزر کانونی نیز شناخته می‌شود، می‌تواند روند نشت خون و مایع در چشم را متوقف یا آهسته کند. طی این روش، به وسیله لیزر نقاطی از رگ‌های غیر طبیعی که نشتی دارند سوزانده می‌شوند.
روش لیزر کانونی معمولا در یک مطب یا کلینیک چشم پزشکی و طی یک جلسه انجام می‌شود. اگر بیمار قبل از جراحی به خاطر تورم شدید ماکولا ، دچار تاری دید شده باشد، جراحی نمیتواند بینایی او را به حالت طبیعی برگرداند، اما ممکن است احتمال بدتر شدن تورم ماکولا را کاهش دهد.
- فتوکوآگولاسیون پان رتینال. این روش درمان لیزری ، که با عنوان لیزر شبکیه‌ای پی‌آرپی نیز شناخته می‌شود، می‌تواند باعث کاهش عروق خونی غیر طبیعی شود. طی روش، برای درمان، مناطقی از شبکیه که از ماکولا دور هستند توسط لیزر پراکنده سوزانده می‌شوند. سوزاندن این نواحی باعث جمع شدن عروق خونی جدید و بافت اسکار می‌شود.
این درمان معمولا طی دو یا چند جلسه در مطب یا کلینیک چشم پزشکی انجام می‌شود. دید بیمار تا حدود یک روز پس از عمل تار خواهد بود. ممکن است بعد از این عمل بخشی از دید محیط از بین رفته و یا دید در شب مختل شود .
- ویتروکتومی. در این عمل چشم پزشک برش کوچکی در چشم ایجاد می‌کند تا خون و نیز بافت اسکاری که شبکیه را می‌کشد، از وسط چشم ( زجاجیه) خارج کند. این عمل در یک بیمارستان یا مرکز جراحی و تحت بیهوشی عمومی یا بی‌حسی موضعی انجام می‌شود.
- تزریق دارو به چشم. ممکن است چشم پزشک پیشنهاد کند داروهای خاصی به زجاجیه چشم بیمار تزریق شود. این داروهای که مهار کننده فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF) نامیده می‌شوند، با مسدود کردن اثرات سیگنال‌های رشدی که بدن برای تولید عروق خونی ایجاد می‌کند، ممکن است به توقف رشد عروق خونی جدید کمک کند.
این درمان با تزریق دارو ، که با عنوان درمان ضد فاکتور رشد اندوتلیال عروقی یا درمان آنتی-وی‌ای‌جی‌اف (Anti-VEGF) نیز شناخته می‌شود ، ممکن است به عنوان درمانی مستقل یا در ترکیب با فوتوکوآگولاسیون پان‌رتینال توصیه شود. اگر چه نتیجه مطالعات درباره روش درمانی آنتی-وی‌ای‌جی‌اف برای درمان رتینوپاتی دیابتی امیدوار کننده است، اما این روش هنوز به عنوان درمانی استاندارد پذیرفته نشده است.
جراحی اغلب روند پیشرفت رتینوپاتی دیابتی را کند یا متوقف می‌کند، اما یک درمان قطعی برای تمامی مشکلات بیمار نیست. از آنجایی که دیابت یک بیماری مادام العمر است، هنوز هم ممکن است فرد در اینده دچار آسیب شبکیه و از دست دادن بینایی شود.
کسانی که به رتینوپاتی دیابتی مبتلا بوده‌اند، حتی پس از درمان به انجام آزمایشات منظم چشم نیاز خواهند داشت. در بعضی موارد، ممکن است درمان‌های دیگری نیز لازم باشد.
پیشگیری
همیشه نمی‌توان از ابتلا به رتینوپاتی دیابتی جلوگیری کرد. با این حال، انجام معاینات منظم چشم، کنترل درست و مناسب سطح قند خون و فشار خون و اقدامات زودهنگام برای درمان مشکلات بینایی می‌تواند به جلوگیری از از دست رفتن شدید بینایی کمک کند.
اگر به دیابت مبتلا هستید می‌توانید خطر ابتلا به رتینوپاتی دیابتی را با انجام موارد زیر کاهش دهید:
- دیابت خود را مدیریت کنید. تغذیه سالم و فعالیت بدنی را به بخشی از روال زندگی روزمره خود تبدیل کنید. سعی کنید هر هفته حداقل 150 دقیقه فعالیت هوازی متوسط، مانند پیاده روی داشته باشید. داروهای خوراکی دیابت یا انسلوین را طبق دستور پزشک خود استفاده کنید.
- سطح قند خون خود را به طور منظم اندازه‌گیری کنید. شما ممکن است نیاز باشد چند بار در روز سطح قند خون خود را بررسی و ثبت کنید – در صورتی که احساس ناخوشی کنید و یا در شرایط پر استرسی قرار داشته باشید ممکن است لازم باشد دفعات بیشتری قند خون را اندازه‌گیری کنید. از دکتر خود بپرسید درباره این که چه مدت یکبار لازم است سطح قند خونتان اندازه‌گیری شود سوال کنید.
- از پزشک خود درباره آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله شده سوال کنید. آزمایش هموگلوبین گلیکوزیله شده یا آزمون A1C هموگلوبین، میانگین میزان قند خون در دو تا سه ماه قبل از آزمایش را نشان می‌دهد. در اکثر افراد، A1C باید کمتر از 7 درصد باشد.
- فشار خون و کلسترول خود را کنترل کنید. تغذیه سالم، ورزش منظم و کاهش وزن اضافه در این خصوص بسیار مفید است. گاهی اوقات ممکن است لازم باشد دارو نیز مصرف کنید.
- اگر سیگار می‌کشید یا از انواع دیگر دخانیات استفاده می‌کنید، از پزشک خود بخواهید به شما کمک کند تا این عادت را ترک کنید. سیگار کشیدن خطر ابتلا به عوارض مختلف دیابت از جمله رتینوپاتی دیابتی را افزایش می‌دهد.
- حواستان به تغییرات بینایی خود باشد. در صورتی که دچار تغییرات ناگهانی دید شدید، یا دیدتان تار، مبهم و مه الود شد و یا متوجه وجود لکه‌هایی در دید خود شدید، بلافاصله با چشم پزشک خود تماس بگیرید.
به یاد داشته باشید که دیابت لزوما منجر به از دست دادن بینایی نمی‌شود. مدیریت مناسب و فعالانه دیابت می‌تواند تاثیر بسیار زیادی در جلوگیری از بروز این عوارض داشته باشد.
