پیوند قرنیه، عمل جایگزین بافت قرنیه مریض یا زخم شده با بافت سالم از یك اهدا كننده عضو می‌باشد.
دو نوع پیوند قرنیه وجود دارد: پیوند قرنیه سنتی با ضخامت کامل (همچنین به عنوان کراتوپلاستی یا PK شناخته میشود) و پیوند قرنیه لایه پشتی (همچنین به عنوان کراتوپلاستی اندوتلیال یا EK شناخته میشود).
این پیوند جایگزین بافت مرکزی قرنیه، آسیب دیده به دلیل بیماری یا آسیب دیدگی چشم ، با بافت سالم قرنیه اهدا شده از یک بانک چشم محلی می شود. قرنیه ناسالم با پراکندگی یا تحریف نور و ایجاد تابش خیره کننده و تاری دید، بینایی شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. پیوند قرنیه ممکن است برای بازگرداندن بینایی عملکردی شما لازم باشد.
بیماری قرنیه چشم چهارمین عامل شایع نابینایی است (بعد از آب مروارید و گلوکوم و دژنراسیون ماکولا وابسته به سن)، بیش از 10 میلیون نفر در سراسر جهان را مبتلا میکند.
چه زمانی به پیوند قرنیه نیاز دارید؟
داشتن قرنیه سالم و شفاف برای دید خوب ضروری است. اگر قرنیه شما به دلیل بیماری چشمی یا آسیب دیدگی چشم آسیب دیده باشد، میتواند متورم، زخم شده یا به شدت دارای مشکل شود و بینایی شما را تحریف کند.
اگر عینک‌های طبی یا لنزهای تماسی قادر به بازگرداندن دید شما نیستند، یا اگر تورم دردناک توسط داروها یا لنزهای تماسی ویژه قابل تسکین نیست، ممکن است پیوند قرنیه ضروری باشد.
شرایط خاص میتواند بر شفافیت قرنیه شما تأثیر بگذارد و شما را در معرض خطر بیشتری برای نارسایی قرنیه قرار دهد. این شامل:
- زخم‌های ناشی از عفونت‌ها، مانند تبخال چشم یا کراتیت قارچی.
- زخم ناشی از تریکاسازیس، هنگامی که مژه‌ها به سمت داخل رشد میکنند و به سمت چشم می‌روند و در مقابل قرنیه قرار می‌گیرند.
- شرایط ارثی مانند دیستروفی فوکس.
- بیماری‌های چشم مانند کراتوکونوس پیشرفته.
- نازک شدن قرنیه و شکل نامنظم قرنیه (مانند کراتوکونوس).
- عوارض نادر ناشی از عمل جراحی لیزیک
- سوختگی های شیمیایی قرنیه و یا صدمات ناشی از آسیب دیدگی چشم.
- تورم بیش از حد (ورم) قرنیه.
- رد پیوند به دنبال پیوند قرنیه قبلی.
- نارسایی قرنیه به دلیل عوارض جراحی آب مروارید.
آیا شما کاندید مناسبی برای پیوند قرنیه هستید؟
پیوند قرنیه برای بهبود عملکرد قرنیه و بهبود بینایی انجام میشود. اگر درد ناشی از قرنیه بیمار یا آسیب دیده قابل توجه باشد، پیوند قرنیه ممکن است آن علائم را تسکین دهد.
با توجه به این عوامل، شما همچنین باید چندین سوال مهم را قبل از تصمیم گیری در مورد پیوند قرنیه در نظر بگیرید:
- آیا ضعف دید شما مانع عملکرد شغلی شما یا توانایی شما در انجام فعالیت‌های روزانه میشود؟
- آیا با اقدامات خاص یا سایر اقدامات کمتر تهاجمی میتوان ضعف دید شما را اصلاح کرد؟
- اگر همه موارد را قبل از غربالگری تا مشاوره بعد از عمل جبران نكنید، هزینه جراحی پیوند قرنیه چقدر خواهد بود؟
- آیا میتوانید به مدت زمان کافی از کار یا مدرسه (در بعضی موارد تا شش ماه تا یک سال) خود برای بهبودی مناسب دور بمانید؟
تمام این سؤالات، در رابطه با غربالگری دقیق و مشورت با پزشک چشم شما، باید قبل از تصمیم نهایی در مورد پیوند قرنیه، با دقت مورد بررسی قرار گیرند.
قبل از عمل
هنگامی که شما و پزشک چشم خود تصمیم گرفتید که پیوند قرنیه بهترین گزینه برای شما است، نام شما در لیست انتظار قرنیه چشم قرار میگیرد. ممکن است لازم باشد چند روز در هفته منتظر بمانید تا بافت مناسب چشم اهدا کننده برای پیوند قرنیه پیدا شود.
قبل از اینکه یک قرنیه اهدا کننده برای استفاده در جراحی پیوند پیدا شود، برای تخمین وضوح بررسی میشود و از نظر وجود هرگونه بیماری مانند هپاتیت و ایدز غربالگری میشود.
فقط قرنیه‌هایی که این دستورالعمل‌های دقیق را رعایت میکنند در جراحی پیوند قرنیه مورد استفاده قرار می‌گیرند تا از سلامت و ایمنی گیرنده پیوند اطمینان حاصل شود.
در طول پیوند قرنیه
جراح چشم شما بسته به وضعیت سلامتی، سن، آسیب دیدگی چشم یا بیماری و در صورت تمایل به خواب رفتن در طول عمل، ابتدا بیهوشی موضعی یا عمومی را انجام می‌دهد.
در صورت استفاده از بی حسی موضعی، برای شل کردن ماهیچه‌هایی که چشم را می‌پوشانند و حرکات چشم را کنترل میکنند، از پوست اطراف چشم استفاده میشود و از قطره‌های چشمی برای بی حس کردن چشم استفاده میشود. در طی عمل هوشیار هستید و بیشتر افراد هیچ گونه ناراحتی را گزارش نمی‌کنند.
پس از اعمال بی حسی، ابزاری به نام اسپکولوم برای باز نگه داشتن پلک‌های شما استفاده میشود. سپس جراح شما منطقه قرنیه آسیب دیده را اندازه گیری میکند تا اندازه بافت اهدا کننده مورد نیاز را تعیین کند.
جراحی سنتی پیوند قرنیه
در حین عمل جراحی سنتی پیوند قرنیه، یا کراتوپلاستی (PK)، یک قسمت دکمه‌ای شکل و با ضخامت کامل از طریق قرنیه آسیب دیده با استفاده از یک ابزار جراحی به نام ترفین یا لیزر فمتوسکند جدا میشود.
سپس یک دکمه منطبق با بافت اهدا کننده در محل قرار داده میشود. بخیه‌ها به طور معمول برای یک سال یا بیشتر بعد از عمل باقی می‌مانند.
در آخر اینکه یک محافظ پلاستیکی روی چشم شما قرار گرفته است تا در حین بهبود از آن محافظت کند.
عمل جراحی کراتوپلاستی بطور کلی یک یا دو ساعت طول می‌کشد و بیشتر عمل‌ها به صورت سرپایی انجام میشود، به این معنی که میتوانید مدت کوتاهی بعد از عمل به خانه بروید (اگرچه به کسی نیاز دارید تا شما را به خانه ببرد).
کراتوپلاستی اندوتلیال
در دهه گذشته، نسخه جدیدتری از عمل جراحی پیوند قرنیه به نام کراتوپلاستی اندوتلیال (EK) برای مشکلات خاص قرنیه معرفی شده است.
کراتوپلاستی اندوتلیال به طور انتخابی فقط جایگزین زیر لایه داخلی قرنیه (اندوتلیوم) میشود و بافت سالم قرنیه را پوشانده و آن را دست نخورده میکند. اندوتلیوم تعادل مایعات قرنیه را کنترل میکند و اگر آسیب دیده یا بیمار شود میتواند باعث تورم قابل توجه قرنیه و از بین رفتن بینایی شود.
در EK، جراح برشی کوچک ایجاد میکند و یک دیسک نازک از بافت اهدا کننده حاوی یک لایه سلولی اندوتلیال سالم را بر روی سطح پشتی قرنیه شما قرار می‌دهد. از حباب هوا برای قرار دادن لایه جدید اندوتلیال در محل استفاده میشود. برش کوچک خود را آب بندی میکند و به طور معمول هیچ بخیه لازم نیست.
بهبودی پس از پیوند قرنیه
مدت مورد نیاز برای ترمیم كامل پیوند قرنیه میتواند حداكثر تا یك سال یا بیشتر باشد. در ابتدا، بینایی شما برای چند ماه اول تار خواهد شد و در برخی موارد ممکن است از گذشته بدتر شود در حالی که چشم شما به قرنیه جدید خود عادت میکند.
مانند هر نوع جراحی، همیشه از دستورالعمل‌های جراح چشم خود پیروی کنید تا در به حداقل رساندن عوارض پیوند قرنیه و تسریع در بهبودی خود کمک کنید.
پس زدن پیوند قرنیه
پیوندهای قرنیه بطور معمول انجام می‌شوند و از میزان موفقیت معقولی برخوردار هستند. در حقیقت، پیوند قرنیه موفق ترین عمل در میان پیوندهای بافتی است.
مانند هر عمل جراحی دیگری، پیوند قرنیه با خطرات خاصی همراه است. اما برای اکثر افراد، بهبود یا ترمیم بینایی از عوارض بالقوه مرتبط با جراحی پیوند قرنیه است. این یک تصمیم شخصی است که یک بیمار تصمیم بگیرد تحت عمل جراحی پیوند قرنیه قرار بگیرد.
عوارض پیوند قرنیه قابل توجه است و میتواند شامل رد کردن پیوند قرنیه، عفونت چشم و مشکلات مرتبط با استفاده از بخیه باشد.
رد بافت اهدا کننده جدی ترین عارضه بعد از پیوند قرنیه است و در 5 تا 30 درصد بیماران رخ می‌دهد. رد کردن پیوند هنگامی انجام میشود که سیستم ایمنی بدن شما قرنیه دهنده را به عنوان عضو خارجی تشخیص دهد و به آن حمله کند و سعی کند آن را از بین ببرد.
تحقیقات نشان می‌دهد که داشتن گلوکوم و تورم قرنیه مرتبط با جراحی آب مروارید میتواند احتمال رد پیوند قرنیه را افزایش دهد.
علائم پس زدن پیوند
شناخت علائم اصلی هشدار دهنده در رد پیوند قرنیه اولین قدم برای جلوگیری از رد پیوند است:
- قرمزی
- حساسیت شدید به نور
- کاهش دید
- درد
علائم رد پیوند ممکن است در اوایل ماه اول یا چند سال پس از عمل ظاهر شود. چشم پزشک شما داروهایی را تجویز میکند که میتواند به روند برگشت رد پیوند کمک کند. در صورت تشخیص زود هنگام، 9 پیوند از هر 10 پیوند موفق می‌شوند.
در صورت عدم موفقیت پیوند شما، عمل پیوند قرنیه قابل تکرار است. در حالی که تکرار عمل جراحی به طور کلی نتایج خوبی دارد، با این وجود با افزایش تعداد پیوند قرنیه، رد پیوند نیز افزایش می‌یابد.
بینایی بعد از پیوند قرنیه
بینایی شما باید به تدریج چند هفته پس از پیوند قرنیه بهبود یابد و میتواند از دو ماه تا یک سال به جایی برسد که دید پایداری در چشم شما ایجاد شود.
از شدت نزدیک بینی و آستیگماتیسم شما کاسته خواهد شد، زیرا منحنی بافت جدید قرنیه دقیقاً با منحنی قرنیه طبیعی شما مطابقت ندارد.
عیوب انکساری پس از جراحی تا حدودی غیرقابل پیش بینی هستند و مقادیر زیادی از آستیگماتیسم در بیماران هنوز هم نیاز به استفاده از عینک دارد.
عیوب انکساری خفیف ناشی از جراحی پیوند قرنیه با عینک قابل اصلاح هستند. در غیر این صورت لنزهای تماسی لازم می‌باشند.
لنزهای تماسی قابل نفوذ ساخته شده با گاز سخت که همچنین به عنوان لنزهای RGP یا GP شناخته می‌شوند و لنزهای تماسی هیبریدی برای بیماران پیوند قرنیه به دلیل نامنظم بودن قرنیه بعد از پیوند بهترین گزینه هستند. با این حال، لنزهای تماسی نرم نیز اغلب گزینه‌ای قابل بررسی هستند.
از آنجا که بینایی در طی چند ماه اول بعد از جراحی شما نوسان خواهد داشت، توصیه میشود صبر کنید تا چشم پزشک به شما بگوید که بینایی شما قبل از تجویز نسخه عینک یا لنزهای تماسی پایدار شده است.
بعد از اینکه چشم شما به طور کامل بهبود یافت و تمام بخیه‌های استفاده شده برداشته شد، ممکن است واجد شرایط جراحی لیزر چشم مانند LASIK یا PRK باشید تا توانایی خود را در دیدن با یا بدون عینک یا لنز بهبود دهید.
سوالات متداول درباره پیوند قرنیه
از چه نقاطی از چشم برای پیوند استفاده میشود؟
علاوه بر قرنیه از سایر نقاط چشم از قبیل صلبیه یا بخش سفید چشم در برخی از انواع عمل جراحی استفاده میشود. شما میتوانید دهنده چشم باشید و به دو یا چند نفر کمک کنید.
آیا میتوان به فردی که کاملا نابینا است کمک کرد؟
افرادی که کاملا نابینا هستند و نور را نمیببینند نمیتوانند از هیچ نوع عمل جراحی برای پیوند قرنیه بهره مند شوند.
آیا باید حتماً فرد دهنده چشم فوت کرده باشد؟
در اکثر موارد برای پیوند بیشتر نقاط چشم از قرنیه فردی استفاده میشود که فوت کرده است. در برخی موارد نادر ممکن است فرد دهنده قرنیه زنده باشد به به عنوان مثال فردی که در قسمت پشت چشم او تومور به وجود آمده است میتواند در هنگام تخلیه چشم به فرد دهنده چشم نیز تبدیل شود. در صورتی که چشم نابینا شده باشد و خارج شود اما بخش جلویی آن سالم باشد میتوان از قرنیه استفاده کرد. هیچ گونه مثالی از افراد دهنده چشم که زنده هستند وجود ندارد. در برخی شرایط خاص که فرد میتواند به خودش پیوند بدهد مواردی است که یک چشم هنوز توانایی دیدن را دارد اما چشم دیگر فاقد چنین قابلیتی است که این مورد بسیار نادر است.
آیا میتوان به جای قرنیه اهدایی از بافت مصنوعی استفاده کرد؟
در برخی از عملهای جراحی از قرنیه مصنوعی استفاده میشود که البته استفاده از آن دشوار است و هنوز تحقیقات در خصوص انجام دادن این روش جراحی ادامه دارد. در سراسر جهان در طول سال شاید ۴۰۰ یا ۵۰۰ عمل جراحی از این قبیل انجام شود. این روش زمانی مورد استفاده قرار میگیرد که امکان استفاده از قرنیه اهدای وجود نداشته باشد به عنوان مثال برخی از افرادی که در کاسه چشم آنها بافت اسکار شدید وجود دارد و پلک به طور طبیعی باز و بسته نمیشود در این حالت میتوان از قرنیه مصنوعی استفاده کرد. پروتزهای جدیدی وجود دارند که با هدف جایگزین کردن برای قرنیه آسیب دیده طراحی شدهاند اما هیچ چیزی به اندازه قرنیه اهدایی انسان سودمند نیست.
آیا فردی که دچار تحلیل رفتگی ماکولا است میتوانند متقاضی پیوند قرنیه باشد؟
در حالی که دچار تحلیل رفتگی ماکولا است بیماری شبکیه دارد. شبکیه شبیه فیلم عکاسی درون دوربین است یک بافت نازک است که درون چشم قرار دارد. در نتیجه اگر قرنیه به نحوی آسیب دیده باشد عمل پیوند قرنیه کمک به بیماران مبتلا به تحلیل رفتگی ماکولا نخواهد کرد. برخی از افرادی که دچار دیستروفی قرنیه از قبیل فوکس هستند نیز دچار تحلیل رفتگی ماکولا هستند و میتوانند در صورت کدر شدن قرنیه متقاضی پیوند قرنیه باشند.
آیا افراد مبتلا به آب سیاه میتوانند متقاضی این روش باشند؟
افراد مبتلا به آب سیاه دارای یک بیماری چشمی هستند که عصب چشم آنها آسیب دیده است و معمولاً این اختلال به علت افزایش بیش از حد فشار داخل چشم به وجود می‌آید. در این بیماری قرنیه درگیر نمیشود اما برخی از بیماران هم دچار آب سیاه هستند و هم بیماری قرنیه دارند که این افراد هم به عمل جراحی قرنیه و هم آب سیاه نیاز دارند. آب سیاه یکی از فاکتورهایی است که در آسیب دیدگی قرنیه نقش دارد به همین دلیل آب سیاه باید قبل یا در زمان انجام پیوند قرنیه کنترل شود.
آیا فردی که دچار رتینوپاتی دیابتی است میتواند متقاضی این روش باشد؟
رتینوپاتی قرنیه بر روی شبکه تاثیر می‌‌گذارد و تاثیر مستقیمی بر روی قرنیه ندارد و به این ترتیب پیوند قرنیه کمکی به بیمار نخواهد کرد مگر آنکه قرنیه نیز مشکل داشته باشد.
آیا ابتلا به دیابت یک محدودیت برای افراد دهنده چشم است؟
فقط در مراحل پیشرفته دیابت که بیمار به انسولین نیاز دارد نمیتواند متقاضی مناسبی برای اهدای قرنیه باشد. افرادی که دیابت آنها با رژیم غذایی کنترل شده است میتوانند دهنده چشم باشند. افرادی که دیابت شدید دارند میتوانند به جای پیوند قرنیه، چشم خود را برای انجام تحقیقات بیشتر اهدا کنند. تحقیق کردن یک فاکتور کاملاً ارزشمند است که میتواند از نابینا شدن جلوگیری کند یا در درمان نابینایی تعداد زیادی از بیماران بسیار کمک کننده باشد.
آیا پیوند قرنیه بیشتر در جوانان انجام میشود یا افراد مسن؟
تعداد زیادی از افرادی که پیوند قرنیه در آنها انجام میشود مسن هستند اما این عمل پیوند در بیماران بسیار مسن یا بسیار جوان نیز انجام خواهد شد. همچنین اکثر افراد دهنده چشم مسن هستند. معمولاً بانک چشم، چشم اهدا شده را از افرادی که بین دو تا ۷۰ سال سن دارند قبول میکنند و افرادی که زیر ۲ سال و بیش از ۷۰ سال سن دارند برای انجام تحقیقات بافت چشم مناسب هستند و برای پیوند قرنیه مناسب نمی‌‌باشند. به طور کلی افرادی که پیوند قرنیه در آنها انجام میشود از افرادی قرنیه دریافت میکنند که در سن و سال خودشان قرار دارد.
چه عواملی باعث میشود که فرد نتواند دهنده قرنیه باشد؟
مهمترین اصولی که اجازه نمی‌‌دهد شما دهنده چشم باشید مواردی هستند که از آنها تحت عنوان خطر برای افراد گیرنده پیوند یاد میشود. این عوامل شامل برخی بیماری‌ها از قبیل اچ آی وی مثبت یا ایدز، اختلال مزمن و عفونی از قبیل هپاتیت فعال یا مسمومیت عفونی است که هم سلامت پزشکان و هم سلامت فرد گیرنده پیوند را به خطر می‌‌اندازد زیرا احتمال انتقال این بیماری از طریق سوزن و سایر وسایل جراحی بین آنها وجود دارد. برخی از بیماری‌های نادر از قبیل هاری فاکتوری است که بانک چشم و پزشکان بانک چشم از وجود آن مطلع می‌شوند اما مردم عادی به راحتی متوجه آن نخواهد شد. همه افراد دهنده قرنیه قبل از پذیرش پیوند آنها، به طور کامل مورد ارزیابی قرار میگیرد و سپس اقدامات بعدی انجام خواهد شد.
افرادی که عمل جراحی لیزیک انجام داده‌اند میتوانند دهنده قرنیه باشند؟
هر فردی که عمل جراحی لیزیک، پی آر کی، آر کی یا عمل جراحی قرنیه به غیر از عمل جراحی آب مروارید انجام داده باشد نمیتواند برای اهداف معمولی دهنده قرنیه باشد. دو نگرانی در این خصوص وجود دارد: مورد اول این است که شکل جدید قرنیه برای فرد گیرنده پیوند قرنیه نامناسب است. دو آن که این عملهای جراحی که در گذشته انجام شده است ممکن است شانس موفقیت پیوند قرنیه را کاهش دهد یا آنکه بیمار به عمل جراحی دیگری نیاز داشته باشد.
جراحی پیوند قرنیه چقدر طول می‌کشد؟
برای انجام عمل جراحی پیوند قرنیه شما چیزی حدود یک تا دو ساعت در اتاق عمل خواهید بود اما انجام دادن خود عمل کمتر طول می‌کشد.
آیا پس از عمل پیوند دچار درد می‌شوم؟
پس از عمل پیوند قرنیه به احتمال زیاد چشم شما قرمز و ملتهب میشود و به نور حساس خواهد شد و ممکن است دچار اشک ریزی و ترشحات خفیف شوید. معمولاً درد و ناراحتی حاصل از عمل به کمک داروهای مسکن از قبیل تیلنول یا برندهای دیگری از قبیل استامینوفن در روزهای اول پس از جراحی کنترل خواهد شد.
آیا پس از عمل روی چشم پوشانده میشود؟
پس از عمل روی چشم توسط باند و ضربه گیر پوشانده میشود و شما نباید آنها را دستکاری کنید. پزشک روز بعد از شما می‌خواهد که به مطب او مراجعه کنید و به احتمال زیاد اقدام به برداشتن باند و ضربه گیر خواهد کرد. باید تا مدتی پس از عمل برای خوابیدن نیز ضربه گیر را روی چشم خود قرار دهید.
آیا پس از عمل بخیه روی چشم من وجود دارد؟
در اکثر افراد از بخیه استفاده میشود البته به احتمال زیاد اصلاً فرد متوجه آنها نخواهد شد. برخی از بخیه‌ها یک ماه پس از عمل کشیده می‌شوند اما برخی دیگر تا یک سال باقی می‌مانند.
آیا استفاده از قطره چشمی ضروری است؟
پس از عمل شما به استفاده از قطره چشمی نیاز خواهید داشت و گاهی اوقات از پماد چشمی استفاده کنید تا از بروز التهاب و عفونت بافت پیوند شده جلوگیری گردد.
آیا باید پس از عمل فعالیت‌های خود را محدود کنیم؟
پزشک با شما در خصوص محدودیت‌های مربوط به انجام فعالیت ورزشی صحبت خواهد کرد. باید از انجام دادن آن دسته از فعالیت‌هایی که هوا به طور مستقیم به چشم شما برخورد میکند خودداری کنید مانند فوتبال و مواردی از این قبیل.
کی می‌توانم رانندگی کنم؟
اگر دید چشم دیگر شما برای رانندگی کردن کافی است میتوانید پس از بیست و چهار ساعت که اثر داروی بی حسی از بین رفت رانندگی کنید. ممکن است پزشک از شما بخواهد تا چند روز پس از عمل رانندگی نکنید. به خاطر داشته باشید که باید فردی همراه شما باشد تا شما را از بیمارستان به منزل ببرد و روز بعد شما را به مطب پزشک ببرد تا معاینات لازم انجام گردد.
چه موقع می‌توانم به محل کارم برگردم؟
این مسئله به نوع فعالیت کاری شما، سطح بینایی و میزان راحتی شما بستگی دارد. برخی از افراد کار آنها طوری است که پشت میز می‌نشینند و میتوانند به مدت چند روز پس از عمل به محل کار خود برگردند اما برخی دیگر به چند هفته کار در منزل نیاز دارند.
پس از چه مدت دیگر نباید نگران پس زدن پیوند قرنیه باشم؟
همیشه احتمال پس زدن پیوند قرنیه وجود دارد و امکان پس زدن آن در هر زمانی حتی چند سال پس از عمل پیوند قرنیه مطرح میشود به همین دلیل باید شما با علائم و نشانه‌های پیوند قرنیه آشنایی داشته باشید. در صورتی که پیوند قرنیه پس زده شد میتوان دوباره عمل پیوند قرنیه را انجام داد و نتایج خوبی را به دست آورد اما میزان پس زدن پیوند دوم در مقایسه با پیوند اول کمی بالاتر است.