سوزش چشم مشکل بسیار شایعی است. وقتی چشمتان قرمز می‌شود و می‌سوزد، احتمالاً از خودتان می‌پرسید که باید به پزشک مراجعه کنید یا خیر. زمانی که مشکلی به وجود می‌آید، چشم انسان به خوبی به ما هشدار می‌دهد. سوزش و قرمزی چشم علل مختلفی دارد که در این مقاله به معرفی آنها می‌پردازیم. البته مانند همیشه بهتر است که به چشم‌پزشک مراجعه کنید و اگر از وضعیت چشمتان مطمئن نیستید، از خوددرمانی پرهیز کنید.
علل سوزش چشم
علل شایع سوزش چشم به شرح زیر است:
آلرژی چشم
آلرژی یا حساسیت چشم که ورم ملتحمه آلرژیک (allergic conjunctivitis) نیز گفته می‌شود، زمانی بروز می‌یابد که مواد تحریک کنندۀ چشم وارد چشم شود. بدن با تولید هیستامین به ورود جسم خارجی واکنش نشان می‌دهد که به نوبۀ خود باعث سوزش چشم می‌شود. از محرک‌های شایع آلرژی چشم می‌توان به گرد و غبار، ذرات آلاینده، دود، عطر، شورۀ حیوانات خانگی و بعضی مواد غذایی اشاره کرد.
مهم‌ترین نکته در درمان آلرژی چشم، حذف محرکی است که باعث آلرژی شده است. محرک آنتی‌ژنی است که بدن نسبت به آن حساسیت پیدا کرده است و قرار گرفتن در معرض آن، موجب فعال شدن علائم می‌شود.
برای مثال می‌توانید وقتی میزان آلاینده‌ها در هوا زیاد است، در خانه بمانید یا در ساعاتی از روز که میزان آلاینده‌ها به حداکثر می‌رسد، از خانه خارج نشوید. بستن پنجره‌ها و استفاده از فیلترهای باکیفیت برای دستگاه‌های تهویۀ هوا نیز راهکار مناسبی برای از بین بردن محرک‌هایی است که باعث سوزش چشمتان می‌شود.
دیگر علائم آلرژی چشم عبارت است از:
- سرخ شدن چشم‌ها
- اشک آمدن از چشم‌ها
- ورم کردن چشم‌ها
- خارش چشم‌ها
آفتاب سوختگی چشم
چنانچه چشم‌ها بیش از حد در معرض نور ماوراءبنفش (UV) پرتوهای خورشید قرار گیرد، ممکن است دچار آفتاب سوختگی یا اصطلاحاً فتوکراتیت (photokeratitis) شود.
علائم فتوکراتیت علاوه بر سوزش چشم شامل موارد زیر نیز می‌شود:
- حساسیت به نور
- چشم درد
- احساس وجود شن و سنگریزه در چشم
- آب آمدن از چشم‌ها
- دیدن هاله دور منبع نور
روزاسه چشمی
روزاسه چشمی (Ocular rosacea) عارضه‌ای است که باعث التهاب پلک‌ها می‌شود. این بیماری افراد مبتلا به آکنه روزاسه را درگیر می‌کند؛ آکنه روزاسه عارضه‌ای است که سرخ شدن و گر گرفتن صورت مشخصۀ اصلی آن است.
علائم دیگر آکنه روزاسه چشمی به شرح زیر است:
- درد
- حساسیت به نور
- تاری دید در موارد شدید
ناخنک یا پتریژیوم
پتریژیوم یا ناخنک (Pterygium) زائده‌ای از جنس بافت گوشتی است که روی بخش سفید چشم ایجاد می‌شود. ناخنک معمولاً در نزدیک‌ترین نقطه به بینی مشاهده می‌شود، هرچند احتمال ایجاد شدن آن در بخش بیرونی چشم نیز وجود دارد. پزشکان معتقدند ترکیبی از عامل‌های خشکی چشم و نور ماوراءبنفش عامل ایجاد ناخنک است.
علائم پتریژیوم عبارت است از:
- سوزش چشم
- خارش
- سرخ شدن چشم‌ها
- ورم
این زائده در بعضی موارد گسترش پیدا می‌کند و با پوشاندن قرنیه دید را مختل می‌کند.
سندرم خشکی چشم
اگر از خشکی چشم، سوزش یا خارش چشم ناراحت هستید، احتمالاً به سندرم خشکی چشم دچار شده‌اید. سندرم خشکی چشم زمانی بروز می‌یابد که غدد اشکی اشک با کیفیت مناسب یا در مقدار لازم را تولید نکنند. خشکی چشم عارضۀ بسیار شایعی است و به موازات بالا رفتن سن شایع‌تر هم می‌شود. میزان اشکی که غدد اشکی تولید می‌کند در سن 65 سالگی کمتر از 18 سالگی است. خشکی چشم معمولاً بر دید نیز اثر می‌گذارد. نبود اشک و رطوبت گاهی اوقات باعث تاری دید می‌شود.
علائم دیگر خشکی چشم عبارت است از:
- درد
- قرمز شدن چشم‌ها
- سنگین شدن پلک‌ها
- تاری دید
التهاب ملتحمه (چشم صورتی)
التهاب ملتحمه (کنژنکتیویت) که چشم صورتی نیز گفته می‌شود یکی از علل سوزش چشم است. ملتحمه غشاء مخاطی شفافی است که داخل چشم را می‌پوشاند و بخش سفید چشم را پوشش می‌دهد. سرخ یا صورتی شدن چشم بارزترین علامت التهاب ملتحمه است. التهاب باعث متورم شدن یا افزایش قطر رگ‌های خونی کوچک ملتحمه می‌شود، در نتیجه سفیدی چشم‌ها ته‌رنگی قرمز یا صورتی مانند پیدا می‌کند. معمولاً فکر می‌کنیم که چشم صورتی نوعی التهاب ملتحمۀ مسری و ویروسی است. بااین حال باکتری‌ها و قارچ‌ها نیز می‌توانند باعث ورم ملتحمه بشوند.
بلفاریت
بلفاریت عموماً موجب سرخ شدن چشم‌ها می‌شود و حالتی سخت و پوسته مانند به پلک‌ها می‌دهد. علائم بلفاریت احتمالاً صبح‌ها هنگام بیدار شدن از خواب، بیشترین شدت را دارد. ممکن است صبح‌ها که از خواب بیدار می‌شوید، پوسته‌هایی را روی بالشتان ببینید یا این که مژه‌هایتان به هم چسبیده باشد. بلفاریت بسیار شایع است، اما بیشتر کودکان و سالمندان را درگیر می‌کند. همچنین افرادی که بهداشت صورت و پلک را رعایت نمی‌کنند، عموماً دچار بلفاریت می‌شوند.
زخم قرنیه
زخم قرنیه خراش یا زخم بازی است که روی سطح قرنیه ایجاد می‌شود. زخم قرنیه در میان افرادی که از لنز استفاده می‌کنند، به خصوص افرادی که شب‌ها هم لنزشان را از چشم خارج نمی‌کنند، شایع‌تر است. زخم قرنیه در بسیاری از موارد با درد شدید، حساسیت به نور و قرمزی چشم همراه است. بااین حال بعضی زخم‌ها پنهان هستند و ناراحتی چندانی را برای بیمار تولید نمی‌کنند، هرچند زخم‌های پنهان نیز با سوزش و تحریک مداوم همراه هستند.
تریکیازیس
بیماران مبتلا به تریکیازیس (trichiasis) مژه‌هایشان در جهت نامناسبی قرار دارد یا در جهت نامناسبی رشد می‌کند. بعضی موارد تریکیازیس بسیار نامحسوس و جزئی است و بیمار حتی وقتی در آئینه به خود نگاه می‌کند، متوجه این مشکل نمی‌شود. بااین حال مژه‌ها بسیار زبر و ضخیم می‌شود و مانند سوزن‌هایی می‌شود که با هر بار پلک زدن یا حرکت دادن چشم در چشم فرومی‌رود. تریکیازیس مشکل ساده‌ای است، اما آسیب شدیدی را به قرنیه وارد می‌کند؛ قرنیه ساختار گنبد مانندی است که روی بخش جلوی چشم قرار دارد. تریکیازیس با جدا کردن مژه‌های فرورونده در چشم درمان می‌شود. البته چرخۀ رشد مژه‌ها دو یا سه ماه است و این مژه‌ها معمولاً بعد از گذشت دو یا سه ماه دوباره رشد می‌کند.
تشخیص
تعیین علت اصلی سوزش چشم بسیار مهم است، بنابراین افرادی که با سوزش چشم مواجه می‌شوند، باید در اولین فرصت به چشم‌پزشک مراجعه کنند. چشم‌پزشک فرآیند تشخیص سوزش چشم را با بررسی سابقۀ پزشکی بیمار و سوال کردن دربارۀ علائم شروع می‌کند. پزشک از بیمار می‌خواهد که توضیح دهد علائم از چه زمانی شروع شده است و چه عامل‌هایی موجب بهبود یا تشدید آنها می‌شود. همچنین لازم است که بیمار سابقۀ ابتلا به دیگر عارضه‌های چشمی را به پزشک اطلاع دهد.
ضمناً پزشک داروهای مصرفی بیمار را نیز بررسی می‌کند؛ چون مصرف بعضی داروها مانند داروهای ضداحتقان باعث خشکی چشم می‌شود. همچنین پزشک علاوه بر بررسی سابقۀ پزشکی، چشم‌ها را معاینه می‌کند و به وجود نشانه‌های خشکی، آسیب‌دیدگی و ناهنجاری توجه می‌کند. چشم پزشک برای این که چشم‌ها را واضح‌تر و از نزدیک ببیند، از اسکوپ و تجهیزات تخصصی دیگر استفاده می‌کند.
چشم پزشک گاهی اوقات قبل از معاینه، قطره داخل چشم می‌ریزد تا بتواند جریان اشک و میزان رطوبت چشم را به خوبی ببیند.
درمان‌های پزشکی و خانگی سوزش چشم
سوزش چشم با توجه به علت اصلی عارضه درمان می‌شود. برای مثال اگر عفونت باکتریایی علت سوزش چشم باشد، پزشک قطره آنتی بیوتیک را برای درمان عفونت تجویز می‌کند. درمان غالباً با هدف کاهش خشکی چشم انجام می‌شود.
مداخله‌های درمانی زیر نیز برای رفع سوزش چشم توصیه می‌شود:
- پاک کردن لبه‌های پلک، نزدیک ریشۀ مژه‌ها با استفاده از آب ولرم و پاک کننده ملایم. بیمار می‌تواند چشم را بعد از شستشو با ضربات ملایم خشک کند.
- استفاده از قطره مرطوب کننده برای کاهش قرمزی چشم و راحت‌تر شدن چشم. چشم‌پزشک قطره اشک مصنوعی را برای خشکی بسیار شدید تجویز می‌کند.
- قرار دادن کمپرس گرم روی چشم‌ها. برای تهیۀ کمپرس گرم کافی است که حولۀ نرم و تمیزی را در آب گرم خیس کنید و آن را روی چشم‌هایتان بگذارید.
- مصرف قرص یا قطره آنتی هیستامین برای کاهش اثرات واکنش‌های آلرژیک چشم. این فراورده‌ها را می‌توانید بدون نسخه از داروخانه‌ها تهیه کنید.
- مصرف مکمل‌هایی مانند روغن ماهی و بذر کتان. این مکمل‌ها عوارض خشکی چشم را کاهش می‌دهد. همچنین این مکمل‌ها برای بیماران مبتلا به روزاسه چشمی نیز مفید است.
- نوشیدن آب فراوان در طول روز چشم‌ها را مرطوب نگه می‌دارد و خشکی چشم را کاهش می‌دهد.
- استراحت دادن به چشم‌ها هنگام کار با رایانه، خشکی و سوزش چشم را کاهش می‌دهد.
- استفاده از عینک آفتابی برای محافظت از چشم‌ها در برابر نور ماوراء بنفش و جلوگیری از سوزش بیشتر.
جراحی در موارد نادر و خشکی بسیار شدید چشم ضرورت می‌یابد؛ برای مثال جراح درپوش را در مجاری اشکی قرار می‌دهد تا اشک از چشم خارج نشود.
پیشگیری از سوزش چشم
برای جلوگیری از خشکی و سوزش چشم لازم است که از قرار گرفتن در معرض دود خودداری کنید و مقابل هوای خروجی از وسایل گرمایشی، پنکه یا دستگاه تهویه هوا قرار نگیرید. وقتی مدت طولانی با رایانه کار می‌کنید، مرتب استراحت کنید و مدام پلک بزنید. دست‌هایتان را برای پیشگیری از عفونت‌های ویروسی و باکتریایی مرتب، به خصوص قبل از قرار دادن و برداشتن لنز بشویید و از دست زدن به چشم‌هایتان خودداری کنید. از لوازم آرایشی، حوله یا دستمال مشترک استفاده نکنید و روبالشی را مرتب عوض کنید. اگر آلرژی دلیل سوزش چشم است، سعی کنید در فصلی که دچار حساسیت می‌شوید، بیشتر در خانه بمانید و لوازم خواب هیپوآلرژنیک تهیه کنید.
