درمان انحراف چشم یا استرابیسم در بزرگسالان

استرابیسم یا انحراف چشم به وضعیتی گفته می‌شود که چشم‌ها با یکدیگر هماهنگی کافی ندارند و به دو سوی متفاوت اشاره می‌کنند. در صورتی که این مشکل در بزرگسالان بروز کند به آن استرابیسم بزرگسالان گفته می‌شود. تقریباً 4 درصد از جمعیت بزرگسالان به این مشکل مبتلا می‌شوند.  بزرگسالان نیز می‌توانند از برخی روش‌های درمانی انحراف چشم که برای کودکان به کار گرفته می‌شود، بهره ببرند. روش‌های درمانی می‌تواند شامل استفاده از عینک‌های منشوری و جراحی باشد. اغلب بزرگسالان مبتلا به انحراف چشم می‌توانند به نحو موفقیت‌آمیزی، این مشکل را با جراحی برطرف کنند. هدف از انجام جراحی مخصوص انحراف چشم، شل کردن یا سفت کردن عضلات کاسه‌ی چشم است. این عضلات مسئول حرکت دادن چشم هستند.

انواع استرابیسم (انحراف چشم) 

اگر به تازگی مطالبی را درباره استرابیسم یا انحراف چشم آموخته‌اید، ممکن است درباره چیستی آن گیج شده باشید. در حقیقت انواع مختلفی از استرابیسم وجود دارد که توسط تعدادی از عوامل تعریف می‌شوند و در نهایت ماهیت انحراف چشم، تعیین کننده رویکردی است که پزشک برای اصلاح بینایی از آن استفاده می‌کند.

به طور کلی، در هنگام معاینه یک بیمار مبتلا به استرابیسم، ۶ عامل وجود دارد که پزشک آن‌ها را در نظر می‌گیرد. از جمله جهت انحراف، بسامد و شدت چرخش چشم. خوشبختانه صرف نظر از نوع انحراف، بینایی درمانی می‌تواند به بیماران مبتلا به استرابیسم کمک کند تا بینایی خود را بهبود ببخشند. ۶ عامل تعیین کننده استرابیسم عبارتند از:

جهت چرخش چشم

اگرچه بیشتر افراد، استرابیسم را «چشم‌های متقاطع» می‌دانند اما در حقیقت چشم‌ها می‌توانند در هر جهتی، از جمله به سوی بالا (هایپرتروفی)، به سوی پایین (هایپرتروفی)، به سمت داخل (استروفی)، به سمت بیرون (اکستروفی) یا در موارد نادر به صورت چرخشی (سیکلوتروفی)، دچار انحراف شوند.

اکستروفی و استروفی، رایج ترین انواع استرابیسم هستند اما ممکن است بیمار، ترکیبی از این جهت‌ها را داشته باشد؛ مانند مواردی که یک چشم به سوی داخل و پایین (هایپرتروفی و استروفی) انحراف پیدا کرده باشد. سیکلوتروفی معمولاً همراه با سایر انواع استرابیسم وجود دارد.

بسامد چرخش چشم

پس از تعیین نوع انحراف، پزشک می‌خواهد بداند چرخش چشم هر چند وقت یکبار رخ می‌دهد. آیا چشم‌ها همیشه به صورت نامتعادل قرار دارند (استرابیسم ثابت) یا فقط گاهی اوقات دچار چرخش می شوند (استرابیسم متناوب).

اگر بیمار دچار استرابیسم متناوب باشد، پزشکان سعی می‌کنند زمان اتفاق افتادن انحراف و عامل چرخش چشم را تعیین کنند. ممکن است در برخی از بیماران، چرخش چشم در زمان‌های ظاهراً تصادفی اتفاق بیفتد و برای برخی دیگر برای چرخش چشم، یک کاتالیست خاص مانند خسته شدن، وجود داشته باشد.

اگرچه پزشکان قادر به برطرف کردن هر دو مورد هستند؛ اما درمان بیماران دچار استرابیسم ثابت دشوارتر است زیرا تمرین دادن چشم‌های یک فرد برای هماهنگی در حرکت با یکدیگر، در حالی که قبلاً این هماهنگی به ندرت وجود داشته یا اصلاً وجود نداشته است، بسیار مشکل است.

کدام چشم دچار چرخش می‌شود؟

چرخش چشم می‌تواند در یک چشم یا هر دو چشم رخ دهد. لازم است پزشکان تشخیص دهند که کدام چشم دچار چرخش می‌شود. بنابراین می‌توان چشم را در جهت پاسخ دادن مناسب به سیگنال‌های عصبی، آموزش دهیم تا به تدریج به عملکرد بهتر آن در هماهنگی با همتای خود، کمک شود.

بعلاوه اگر فقط یک چشم به طور مداوم در حال چرخش باشد، می‌تواند منجر به آمبلیوپی یا آنچه که بسیاری از مردم آن را تنبلی چشم می‌نامند (که البته یک اصطلاح پزشکی نیست) شود. تنبلی چشم به این دلیل اتفاق می‌افتد که چرخش یک چشم می‌تواند باعث دوگانگی دید بیمار شود و پردازش تصاویر دوگانه برای مغز مشکل است؛ در نتیجه مغز برای جبران کاستی، برای مشاهده تنها بر چشم غیر استرابیسم تکیه می‌کند و مانع دریافت اطلاعات از چشم دچار استرابیسم می‌شود.

میزان چرخش چشم

در برخی موارد، چرخش چشم شدید است در حالی که در برخی افراد به سختی قابل تشخیص است. شدت این وضعیت ممکن است بر سرعت تشخیص آن تاثیر بگذارد. فردی که استرابیسم در او بیشتر قابل مشاهده باشد، احتمالاً در سنین پایین‌تر به دنبال معالجه می‌رود. در حالی که ممکن است افراد دچار چرخش چشم اندک، حتی متوجه نشوند که مشکل بینایی دارند.

به همین دلیل است که پزشکان، والدین را به شدت ترفیب می‌کنند تا برای فرزندانشان برنامه معاینات چشم ترتیب دهند. هر قدر استرابیسم بیشتر درمان نشده باقی بماند، خارج کردن چشم از این وضعیت دشوارتر می‌شود. علاوه بر این، استرابیسم تشخیص داده نشده ممکن است با تنبلی چشم همراه شود.

مشکلات حسی

مغز می‌خواهد تصاویر را از هر دو چشم ما دریافت کرده و آن‌ها را مانند یک پازل در کنار یکدیگر قرار داده و متناسب کند. انجام این کار برای مغز بیماران مبتلا به استرابیسم، دشوار است زیرا چشمان آن‌ها یک تصویر شفاف و واحد نمی‌سازند. در نتیجه دچار دوگانگی دید یا سرکوب دید یک چشم، می‌شوند.

علت چرخش چشم

نکته نهایی که باید درباره چرخش چشم تعیین شود، علت آن است.

علت اصلی استرابیسم بیمار، نقش بسیار بزرگی در تعیین گزینه‌های درمانی و میزان بهبود بینایی با درمان و در نتیجه، بهبود شرایط بیمار دارد.

استرابیسم می‌تواند ناشی از انواع حوادث مختلف یا عوارض پزشکی، مانند آسیب عضله یا عصب، زخم، تومور مغزی یا آنوریسم باشد. معمولاً این وضعیت در چند سال اول زندگی ایجاد شده است.

استرابیسم در افراد دچار این وضعیت، نشانه‌ای از عدم کارکرد موثر قوه بینایی آن‌ها است.

اگرچه انواع استرابیسم می‌تواند متفاوت باشد اما هدف درمانی آن یکسان است که این هدف عبارت است از وادار کردن تمام سیستم بینایی به کار کردن موثر تا حد امکان، به نحوی که تاثیر منفی بر عملکرد فرد در مدرسه، محل کار یا زمینه‌های ورزشی نداشته باشد.

علت انحراف چشم یا استرابیسم در بزرگسالان

اغلب بیماران مبتلا به انحراف چشم، این مشکل را از کودکی داشته‌اند. اما ممکن است انحراف چشم در سنین بزرگسالی نیز آغاز شود که می‌تواند ناشی از عوامل زیر باشد:

• دیابت
• بیماری تیروئیدی (بیماری گریو)
• بیماری میاستنیا گراویس
• آسیب به سر
• سکته مغزی

در موارد خاصی ممکن است انحراف چشم در بزرگسالان بعد از انجام جراحی روی چشم یا اطراف چشم ایجاد شود که این موضوع ناشی از آسیب زدن به عضله چشم در حین جراحی است.

علائم

افراد مبتلا به انحراف چشم علائم زیر را دارند:

• خستگی مفرط چشم
• دوبینی
• تاربینی
• احساس کشیده شدن بافت‌ها در اطراف چشم
• مشکل در خواندن
• عدم تشخیص عمق در بینایی

بسیاری از افراد مبتلا به انحراف چشم به خاطر عدم توانایی تمرکز در بینایی  برای تمرکز کردن روی چیز مشخصی معمولاً سر خود را می‌چرخانند. این افراد همچنین نمی‌توانند ارتباط نگاهی مستقیم با دیگران داشته باشند که این موضوع می‌تواند موقعیت اجتماعی آن‌ها را دچار مشکل کند.

درمان

در افراد بزرگسال می‌توان با روش‌های مختلفی انحراف چشم را درمان کرد از جمله:

• تمرینات عضلات چشم
• عینک‌های منشوری
• جراحی عضله چشم

تمرینات عضلات چشم

چشم شما با شش عضله مختلف احاطه شده است که شما برای بهبود بینایی خود می‌توانید آن‌ها را تمرین دهید. برای برخی از انواع انحراف‌های چشمی، انجام تمرینات چشم می‌تواند مفید باشد. در این نوع از انحراف چشم، شخص نمی‌تواند در هنگام کار یا خواندن چشمان خود را به خوبی روی موضوع مورد نظر متمرکز کند.

انجام برخی کارها مستلزم این است که به اجسام نزدیک مثل کتاب، سوزن، یا صفحه کامپیوتر متمرکز شوید. حرکت هماهنگ چشم‌ها با یکدیگر  و تمرکز چشم‌ها به سمت شی‌ای که در روبه‌رو و مرکز قرار گرفته همگرایی بینایی نامیده می‌شود. پزشک شما می‌تواند برخی تمرینات چشم را به شما تجویز کند  که شما این تمرینات را باید در خانه انجام دهید. این تمرینات به شما کمک می‌کند بتوانید بر روی اجسامی که در نزدیک و روبه‌روی شما قرار گرفته‌اند نیز تمرکز کنید. در سایر موارد انحراف چشمی، انجام تمرینات چشم به ندرت مفید هستند.

عینک‌های منشوری

عینک‌های منشوری می‌توانند انحراف خفیف چشم را برطرف کنند. منشور یک لنز گوه مانند شفاف است که اشعه‌های نوری را خم کرده و سپس منتشر می‌کند. هنگامی که منشور روی عینک قرار می‌گیرد، تصویر را به نحوی چرخش می‌دهد که هر دو چشم یک تصویر واحد را ببینند. منشور ممکن است روی شیشه عینک قرار بگیرد و یا از ابتدا مخصوص فرم عینک ساخته شود و داخل فرم قرار گیرد. عینک‌های منشوری معمولاً تأثیری در درمان دوبینی شدید و انحراف‌های زیاد ندارند.

جراحی عضله چشم

جراحی چشم، پرکاربردترین روش برای درمان انحراف چشم در بزرگسالان است. مشکل انحراف چشم معمولاً بر اثر ضعیف بودن (شل بودن) یا منقبض بودن بیش ‌از حد عضله چشم ایجاد می‌شود. متخصص جراحی چشم می‌تواند عضلات مورد نظر در چشم را طی جراحی، سفت کند، آزاد کند یا آن‌ها را جابه‌جا کند به نحوی که عضلات چشم به طور هماهنگ با یکدیگر عمل کنند.

عمل تضعیف عضله چشم  برای رفع انحراف عمودی چشم انجام می‌شود. در عمل جراحی تضعیف عضله چشم (recession) جراح عضله‌ی فوقانی چشم را از چشم جدا می‌کند و در جایی کمی عقب‌تر عضله را مجدداً به چشم متصل می‌کند تا بدین طریق قدرت کشش عضله را کاهش دهد. این عمل در صورتی انجام می‌شود که عضله‌ی چشم بیش ‌از حد منقبض باشد. در مقابل، در صورتی که یکی از عضله‌های فوقانی چشم  بیش‌ازحد ضعیف باشد، جراحی تضعیف عضله چشم بر روی عضله‌ی مقابل آن (عضله‌ی آنتاگونیست) انجام می‌شود تا عضله‌ها با یکدیگر متعادل و هماهنگ شوند.

در صورتی که انحراف چشم افقی باشد، جراح شما عضله‌های خارجی رکتوس چشم (که در گوشه‌ی  خارجی چشم قرار دارند) را کوتاه می‌کند. در این جراحی، عضله بریده می‌شود و سپس دو سر آن در نقطه‌ی دیگری مجدداً به هم بخیه زده می‌شود (عمل resection). در این حالت عضلات خارجی چشم در واقع قوی‌تر می‌شوند و بیشتر می‌توانند چشم را به سمت کناره خارجی چشم حرکت دهند. این کار موجب هماهنگی بیشتر چشم‌ها و قرارگیری مرکز چشم در راستای صحیح می‌شود.

جراحی چشم می‌تواند:

• موجب بهبود راستای قرارگیری چشم‌ها می‌شود.
• دوبینی چشم‌ها را بهبود می‌دهد یا به طور کلی از بین می‌برد.
• عملکرد هماهنگ چشم‌ها را بهبود می‌دهد یا به طور کامل بازیابی می‌کند (عملکرد بصری دو طرفه)
• خستگی مفرط چشم‌ها را کاهش می‌دهد.
• دید محیطی چشم‌ها را افزایش می‌دهد.
• موقعیت‌های اجتماعی و شغلی بیمار را بهبود می‌دهد.

جراحی انحراف چشم در بزرگسالان معمولاً به طور سرپایی انجام می‌شود اما به طور کلی، نیاز به بستری شدن و بیمار بستگی به شرایط عمومی سلامت او و ترجیح جراح بستگی دارد. بعد از جراحی، اغلب بیماران می‌توانند ظرف چند روز به تمامی فعالیت‌های روزمره خود ادامه دهند.

بسته به شدت انحراف چشم، ممکن است در مواردی به بیش از یک بار جراحی برای درمان انحراف چشم نیاز باشد.

وضعیت بیمار قبل از جراحی، توجه کنید که چشم چپ بیمار صاف به سمت روبه‌رو نیست.

وضعیت بیمار پس از جراحی، توجه کنید که هر دو چشم به سمت روبه‌رو هستند.

جراحی بخیه‌های تنظیمی

برای هماهنگ کردن دقیق و کامل دو چشم با یکدیگر ممکن است جراح شما از بخیه‌هایی برای تنظیم دقیق‌تر موقعیت قرارگیری چشم‌ها استفاده کند. با انجام این کار، موقعیت چشم‌ها با دقت بالاتری تنظیم می‌شود. اگر قرار باشد از بخیه‌های تنظیمی استفاده شود، جراحی چشم در دو مرحله انجام می‌شود. در مرحله‌ی اول، عضله‌ی  چشم با بخیه‌های مخصوص جابه‌جا می‌شود. مرحله‌ی دوم معمولاً بلافاصله بعد از بیدار شدن شما از بیهوشی و با استفاده از قطره بی‌حس‌کننده چشم انجام می‌شود و در آن بخیه‌ها مجدداً تنگ یا گشاد می‌شوند تا راستای قرارگیری چشم دقیقه تنظیم شود. معمولاً در اغلب موارد دیگر نیازی به تغییر حالت گره‌های اولیه نیست و این گره‌ها تبدیل به گره استاندارد می‌شوند.

مراقبت های بعد از عمل استرابیسم

پس از عمل جراحی

• ممکن است هنگامی که وارد محیط ریکاوری می‌شوید همچنان بسیار احساس خواب آلودگی کنید.
• سعی کنید برای اولین بار، بدون دریافت کمک از تختخواب خارج نشوید.
• تا زمانی که اصلاح عضله کامل نشده است، از دست زدن به پوشش چشم خود اجتناب کنید.
• ممکن است برای کمک به کاهش تورم، یک کیسه سبک یخ یا کمپرس مرطوب خنک روی چشم جراحی شده قرار داده شود. یا سر تخت بالاتر بیاید.
• برای تهیه یک کمپرس سرد در خانه، یک دستمال تمیز را در یک کاسه آب یخ قرار دهید. پارچه را در آن مرطوب کرده و به مدت ده دقیقه و هر بار چهار مرتبه در یک روز، روی چشم خود قرار دهید.
• ممکن است تورم و سرخی چشم و احساس خارش وجود داشته باشد و تا چند روز پس از ترخیص بیمار از بیمارستان ادامه پیدا کند.
• چشم، برافروخته و قرمز خواهد شد. این سرخی چشم ممکن است تا چند هفته از بین نرود.
• تورم و کبودی عموماً طی یک تا دو هفته از بین می‌روند.
• جراحی استرابیسم می‌تواند درجات مختلفی از تاثیرات مفید داشته باشد. اگر چشم شما به لحاظ زیبایی در موقعیت وضعی خوبی قرار نداشت، نگران نباشید. تاثیر جراحی در ۶ هفته اول پس از عمل متغیر خواهد بود.

فعالیت و استراحت

• به مدت ۱۴ روز پس از عمل جراحی از انجام فعالیت‌های شدید مانند بلند کردن اجسام یا ورزش‌های تماسی خودداری کنید.
• برای کاهش درد و تورم به مدت ۵ تا ۷ روز روی 2 تا 3 بالش بخوابید تا زیر سر شما بلند باشد.
• از شنا و فعالیت‌هایی که ممکن است باعث ورود شن و ماسه، خاک یا آلودگی به درون چشم شما شوند خودداری کنید.
• هیچ محدودیتی در مطالعه یا تماشا کردن تلویزیون وجود ندارد.
• اگر بتوانید محدودیت‌های فوق را بنا به تشخیص پزشک خود بر فعالیت‌های خود اعمال کنید، ممکن است بتوانید به مدرسه یا محل کار خود باز گردید.

دارو

• قطره‌های چشم یا پماد پس از عمل جراحی در چشم شما ریخته می‌شوندگ
• ممکن است برای استفاده دارو در منزل نیز نسخه دریافت کنید.

تمرینات چشم

ممکن است از شما خواسته شود تا چشمان خود را از بالا به پایین و از یک طرف به طرف دیگر حرکت دهید، این کار را ۴ بار در روز و هر بار به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه انجام دهید. انجام این کار برای اطمینان از اینکه ماهیچه‌ها دچار زخم نمی‌شوند و به شما در دیدن همه جهات کمک می‌کنند، انجام می‌گردد.

دستورالعمل‌های مراقبت در منزل

• چشم‌های خود را نمالید. از لمس کردن چشم‌های خود اجتناب کنید. قبل و بعد از انجام مراقبت‌های چشمی، دستان خود را بشویید.
• روزانه یک بار و آرامی پلک‌های خود را تمیز کنید. از یک لیف خیس و تمیز برای این کار استفاده کنید. تمیز کردن را از زوایای داخلی چشم آغاز کرده و کشش لیف را به سمت بیرون ادامه دهید. دو بار از یک بخش لیف استفاده نکنید. از وارد کردن فشار به چشم خودداری کنید.
• در صورت احتمال ترشح مایعات از چشم، در خانه بالش خود را با یک حوله بپوشانید.

نحوه ریختن قطره در چشم

• دستهای خود را با آب و صابون بشویید.
• روی صندلی بنشینید؛ در حالی که داروهای خود را بغل دست خود گذاشته‌اید.
• داروهای خود را چک کنید تا اطمینان پیدا کنید که برای هر چشم قطره‌های صحیحی را استفاده می‌کنید. بطری را تکان دهید و درب بطری را بردارید.
• سر خود را به عقب خم کرده و پلک پایینی خود را به سمت گونه بکشید. پلک پایینی شما گود شده و آماده دریافت قطره‌ها می‌شود.
• از دست دیگر خود برای چکاندن قطره به تعداد تجویز شده در چشم استفاده کنید. پلک پایین را رها کرده و به آرامی چشم خود را برای چند ثانیه ببندید.
• به آرامی با یک دستمال تمیز یا یک قطعه پنبه، هر گونه داروی اضافی را از نواحی اطراف چشم خود پاک کنید.

* اگر بیش از یک دارو برای همان چشم تجویز شده است، قبل از استفاده از داروی بعدی، چند دقیقه صبر کنید. همیشه قطره را قبل از استعمال پماد در چشم بریزید.

تماس با پزشک

در صورت بروز هر یک از موارد زیر به پزشک خود اطلاع داده یا به بخش اورژانس مراجعه کنید:

• افزایش ناگهانی سرخی چشم
• ناحیه چشم قرمز، متورم و در صورت لمس گرم باشد و یا متوجه وجود ترشحات چرکی مانند (زرد یا سبز ) در چشم شوید.
• دچار لرز یا تب (۳۵.۵ درجه سانتیگراد ۱۰۱.۳ درجه فارنهایت یا بالاتر ) شده باشید.
• درد و ناراحتی ممتد در چشم که با داروهای مسکن برطرف نمی‌شود.

خطرات جراحی انحراف چشم چیست؟

 از دست دادن بینایی به خاطر جراحی انحراف چشمدر بزرگسالان، عارضه‌ای بسیار نادر است. اما در هر حال این جراحی نیز مانند هر جراحی دیگری عوارضی به همراه دارد. عوارض جانبی احتمالی این جراحی عبارتند از:

• واکنش آلرژیک به بیهوشی
• عفونت
• کاهش بینایی، موقتی
• دوبینی طی یک یا دو هفته پس از جراحی. دوبینی دائمی بسیار نادر است.
• عدم قرارگیری چشم در راستای صحیح

جراحی عضله چشم را تا چه سنی می‌توان انجام داد؟

جراحی انحراف چشم را می‌توان در هر سنی انجام داد اما این جراحی باید در صورتی انجام شود که بتواند علائم بیمار را بهبود داده و سطح کیفیت زندگی او را بالا ببرد. در اغلب موارد، جراحی چشم روشی ایمن، مؤثر  و موفقت‌آمیز برای تمام سنین است. خبر خوب این است که برای انجام این جراحی هیچ‌وقت دیر نیست و حتی بیماران بالای 90 سال نیز می‌توانند این جراحی را انجام دهند.

این جراحی تا چه حد دردناک است؟

میزان درد و ناراحتی بعد از جراحی چشم زیاد شدید نیست. بیشترین چیزی که بیماران از آن شکایت دارند، سردرد خفیف، احساس کشیده شدن چشم در هنگام حرکت دادن چشم و احساس وجود چشم خارجی در چشم است. این علائم معمولاً تنها چند روز ادامه دارند و سپس برطرف می‌شوند. برای رفع درد بیمار داروهای مسکن غیرتجویزی و خفیف نیز کفایت می‌کنند، هر چند در موارد کمی ممکن است نیاز به تجویز مسکن‌های قوی‌تر باشد. اغلب بیماران بعد از چند روز می‌توانند به طور کامل به فعالیت‌های قبلی خود ادامه دهند. برخی از جراحان به بیماران دستور می‌دهند که تا چند هفته از شنا کردن و انجام فعالیت فیزیکی پرفشار خودداری کنند.

جراحی عضله چشم تا چه حد موفقیت‌آمیز است؟

اغلب بیماران تنها با انجام یک مرتبه جراحی، بهبودی بسیار زیادی در وضعیت چشمان خود مشاهده می‌کنند. در موارد کمی ممکن است جراحی به طور کامل موفقیت‌آمیز نباشد و یا نتایج جراحی موفق باشد اما این نتایج به مرور زمان تغییر کنند و چشم‌ها مجدداً منحرف شوند. در این موارد لازم است جراحی مجدد انجام شود. اگر بعد از جراحی، بیمار همچنان تا حدودی دوبینی داشته باشد، برای رفع کامل دوبینی از عینک‌های منشوری استفاده می‌شود.

هزینه

هزینه‌ی جراحی انحراف چشم به نوع جراحی انجام شده و میزان پیچیدگی آن بستگی دارد. هزینه تمام جراحی‌ها در این کلینیک و تحت نظارت دکتر یادگاری با حداقل قیمت و بالاترین کیفیت انجام می‌شود.