آب سیاه چشم یا گلوکوم یکی از بیماری‌های شایع چشمی است که در صورت عدم درمان به موقع، می‌تواند به آسیب جدی عصب بینایی منجر شود. این بیماری اغلب بدون درد و علائم اولیه است. در بیماری گلوکوم، افزایش تدریجی فشار داخل چشم به مرور زمان موجب آسیب به رشته‌های عصبی حساس شبکیه می‌شود. با پیشرفت علم پزشکی، جراحی آب سیاه به عنوان یکی از موثرترین روش‌های درمانی، می‌تواند فشار چشم را کنترل کرده و روند پیشرفت بیماری را متوقف کند. این عمل با ایجاد مسیرهای جدید برای خروج مایع درون چشم یا کاهش تولید آن، باعث کاهش فشار داخل چشم می‌شود. البته این مسئله بسیار اهمیت دارد که انجام جراحی توسط چه پزشکی انجام شود تا عوارض آن حداقل و نتایج آن ماندگار باشند. دکتر سعید یادگاری، جراح و متخصص چشم و فوق تخصص جراحی پلک، اربیت و مجاری اشکی، با سال‌ها تجربه موفق و بهره‌مندی از تجهیزات پیشرفته روز دنیا، انتخابی مطمئن برای حفظ بینایی ارزشمند شما هستند. در ادامه با مزایای عمل توسط ایشان بیشتر آشنا خواهیم شد.
عمل آب سیاه چشم چگونه انجام می‌شود؟
عمل جراحی آب سیاه یا گلوکوم، یک نوع جراحی برای کنترل فشار داخل چشم است. هدف اصلی این جراحی، ایجاد تعادل در تولید و تخلیه مایع زلالیه چشم است تا فشار بر عصب بینایی را کاهش دهد و از آسیب‌های جبران‌ناپذیر جلوگیری کند. این عمل با ایجاد یک مسیر تخلیه جایگزین برای مایع درون چشم، به حفظ ساختار و عملکرد بینایی کمک شایانی می‌کند. لازم است بیمار از مراحل و چگونگی انجام عمل آگاه باشد تا بتواند به درستی تصمیم به انجام این عمل بگیرد. مراحل و چگونگی عمل آب سیاه چشم به شرح زیر است:
آماده سازی قبل از عمل و معاینه دقیق چشم
قبل از هر چیز، چشم پزشک معاینات جامعی شامل: اندازه‌گیری فشار چشم، بررسی عصب بینایی، میدان دید و ضخامت قرنیه انجام می‌دهد تا وضعیت دقیق چشم و نوع گلوکوم بیمار را مشخص کند. همچنین ممکن است از روش‌های تصویربرداری مانند OCT (توموگرافی انسجام نوری) برای ارزیابی دقیق‌تر ساختارهای چشم و عصب بینایی استفاده کند. به صورت کلی پزشک و تیم جراحی تمام دستورالعمل‌های لازم در مورد نحوه آماده شدن برای جراحی، زمان ناشتا بودن و مراقبت‌های بعد از عمل را به بیمار ارائه می‌دهند.
تزریق بی‌حسی یا بیهوشی
پس از انجام تمامی معاینات لازم برای عمل، پوست اطراف چشم و سطح چشم به دقت با محلول‌های ضد عفونی کننده تمیز می‌شوند. در این مرحله با توجه به شرایط جسمی بیمار و نوع گلوکوم ممکن است از بی‌حسی موضعی (قطره‌های بی‌حسی یا تزریق موضعی) یا بیهوشی عمومی استفاده شود. انتخاب قطره یا مواد بیهوشی کاملا به پزشک جراح و شرایط بیمار بستگی دارد.
برش و ایجاد مسیر تخلیه جدید
پس از بی‌حس شدن چشمان بیمار، جراح با استفاده از ابزارهای دقیق میکروسکوپی، برش‌های کوچکی را در سطح چشم ایجاد می‌کند تا به ساختارهای داخلی آن دسترسی پیدا کند. در این مرحله با توجه به نوع جراحی، جراح یک مسیر جدید برای خروج مایع زلالیه از داخل چشم به فضای زیر ملتحمه ( لایه بیرونی سفید چشم) ایجاد می‌کند.
بخیه و پانسمان چشم
پس از برش و ایجاد مسیر جدید برای خروج مایع، جراح محل برش را بخیه می‌زند و آن را پانسمان می‌کند. در برخی موارد، ممکن است از بخیه‌های قابل جذب استفاده شود. نوع پانسمان و بخیه به کار رفته، بستگی به نظر پزشک جراح و میزان برش چشم بیمار دارد. در این مرحله عمل به پایان رسیده و بیمار به بخش ریکاوری منتقل می‌شود.
انواع روش‌های جراحی آب سیاه چشم
برای بیماری آب سیاه یا گلوکوم نیز مانند سایر بیماری‌ها، انواع مختلفی از روش‌های جراحی وجود دارند. نوع روش و تکنیک جراحی کاملا به نوع گلوکوم، شدت بیماری و وضعیت کلی چشم شما بستگی دارد. هدف اصلی از جراحی، کاهش فشار داخل چشم (IOP) و جلوگیری از آسیب بیشتر به عصب بینایی است. انواع مختلف روش‌های جراحی آب سیاه چشم عبارت‌اند از:
جراحی لیزری (Laser Surgery)
درمان آب سیاه چشم با لیزر یکی از روش‌هایی است که پزشکان قبل از انجام جراحی‌های تهاجمی، به بیماران پیشنهاد می‌دهند. البته این نوع از جراحی به شرطی انجام می‌شود که فشار داخل چشم بالا نباشد یا آسیب عصب بینایی پیشرفته نباشد. در این روش، با استفاده از پرتو متمرکز نور لیزر، بخش‌هایی از شبکه ترابکولار (سیستم زهکشی چشم) هدف قرار داده می‌شوند. این درمان باعث افزایش خروج مایع زلالیه از چشم می‌گردد و در نتیجه، فشار داخل چشم کاهش می‌یابد. این جراحی لیزری نیز دو روش دارد که در بیماران مبتلا به گلوکوم استفاده می‌شود. این دو روش عبارت‌اند از:
- لیزر ترابکولوپلاستی برای گلوکوم زاویه باز: گلوکوم زاویه باز حالتی است که کانال‌های تخلیه چشم باز هستند اما خوب کار نمی‌کنند. این نوع لیزر کمک می‌کند مایع راحت‌تر از چشم خارج شود و فشار چشم نیز کاهش یابد.
- لیزر ایریدوتومی برای گلوکوم زاویه بسته: گلوکوم بسته یعنی جایی که لبه عنبیه جلوی مسیر تخلیه مایع را می‌گیرد. در این روش از جراحی لیزری، یک سوراخ کوچک با لیزر در عنبیه ایجاد می‌شود تا مسیر جدیدی برای خروج مایع باز شود و از بالا رفتن فشار چشم جلوگیری کند.
ترابکولکتومی (Trabeculectomy)
ترابکولکتومی یکی از رایج‌ترین و موثرترین روش‌های جراحی گلوکوم است. در این روش، جراح یک فلپ کوچک در صلبیه (بخش سفید چشم) ایجاد می‌کند و زیر این فلپ، سوراخی ریز به‌وجود می‌آورد تا مایع زلالیه چشم بتواند از این مسیر جدید خارج شود. سپس این مایع در فضای زیر ملتحمه جمع شده و یک برآمدگی کوچک به نام بلف یا حباب فیلترکننده در زیر پلک تشکیل می‌دهد. برای جلوگیری از بسته شدن این مسیر به دلیل ایجاد بافت اسکار، از داروهای ضد فیبروز (آنتی‌فیبروتیک) استفاده می‌شود. این جراحی نیاز به بخیه دارد و روند بهبودی آن چند هفته زمان می‌برد. تحقیقات نشان می‌دهند که این روش عمل آب سیاه، پرکاربردترین روش جراحی است.
کاشت شانت چشمی
یکی دیگر از روش‌های مفید برای کاهش فشار داخل چشم در بیماران مبتلا به گلوکوم (آب سیاه)، کاشت شانت چشمی است. شانت چشمی وسیله‌ای کوچک و ظریف از جنس سیلیکون یا پلی‌پروپیلن است که در بدن تجزیه نمی‌شود و به عنوان مسیری جایگزین برای خروج مایع چشم عمل می‌کند. این دستگاه از دو بخش اصلی تشکیل شده است: لوله و بدنه. لوله‌ی شانت در داخل اتاق قدامی چشم قرار می‌گیرد و مایع زلالیه را از داخل چشم به خارج آن هدایت می‌کند. سپس این مایع از طریق لوله به بدنه‌ی شانت منتقل می‌شود که حدود ۱۰ میلی‌متر عقب‌تر از قرنیه، در ناحیه‌ای بین عضلات افقی و عمودی چشم، روی صلبیه دوخته می‌شود.
مراقبت‌ها و آمادگی‌های قبل از جراحی گلوکوم
عمل آب سیاه (گلوکوم) به دلیل وجود فشار داخل چشم، یکی از عمل‌های حساس و با ریسک بالا به شمار می‌رود. از این رو لازم است بیمار همکاری لازم را با پزشک جراح داشته باشد و تمام نکات و دستورالعمل‌های قبل از جراحی را رعایت کند. برخی از مهم‌ترین مراقبت‌ها و آمادگی‌های قبل از جراحی گلوکوم شامل موارد زیر هستند:
- در صورت استفاده از داروی خاص مانند داروهای ضد انعقاد خون و برخی آنتی بیوتیک‌ها، حتما پزشک جراح را مطلع کنید.
- تمام آزمایش‌ها و تصویربرداری‌های تجویز شده توسط جراح را قبل از عمل به صورت کامل انجام دهید.
- یک روز قبل از جراحی از خوردن غذاهای چرب و مضر خودداری کرده و رژیم غذایی سالم داشته باشید.
- شب قبل از جراحی استحمام کرده و صورت خود را با شوینده مناسب به صورت کامل بشویید.
- در صورت ابتلا به دیابت حتما پزشک خود را مطلع کنید.
- تمام وسایل و تجهیزات برای عمل را تهیه کرده و از یک نفر بخواهید در روز عمل شما را همراهی کند.
اقدامات بعد از عمل آب سیاه (گلوکوم)
پس از عمل نیز مانند پیش از آن، لازم است نکات و توصیه‌های پزشک معالج را به صورت کامل انجام داده تا عوارض عمل را به حداقل برسانید. یکی از مهم‌ترین مراقبت‌های بعد از عمل آب سیاه ویزیت پزشک جراح است تا روند عمل را به صورت کامل ارزیابی کرده و میزان موفقیت عمل را بسنجد. مهم‌ترین و اصلی‌ترین اقدامات بعد از عمل آب سیاه (گلوکوم) عبارت‌اند از:
- پرهیز از انجام فعالیت‌های سنگین مانند بلند کردن اجسام و همچنین بلند شدن و نشستن ناگهانی
- استفاده منظم از قطره‌های چشمی استریل تجویز شده توسط پزشک
- استراحت کافی و پرهیز از فعالیت‌های چشمی طولانی مدت مانند کار با کامپیوتر، مطالعه کتاب و..
- عدم استفاده از لوازم آرایشی به ویژه در ناحیه چشم‌ها
- جلوگیری از شستن مستقیم چشم و ورود آب به آن‌ها
- داشتن رژیم غذایی سبک و سالم
- مراجعه منظم به پزشک جراح برای بررسی عوارض بعد از عمل
عوارض بعد از جراحی گلوکوم
بعد از عمل جراحی گلوکوم (آب سیاه)، بدن نیاز به زمان دارد تا به شرایط جدید سازگار شود و به همین دلیل ممکن است بیمار با برخی از عوارض طبیعی یا در موارد نادر، عوارض جدی‌تر روبه‌رو شود. بیشتر این علائم موقتی هستند و با مراقبت‌های مناسب، قطره‌های تجویز شده و معاینات و بررسی‌های چشم پزشک، قابل کنترل هستند. آگاهی از این عوارض به بیماران کمک می‌کنند تا با آمادگی و آرامش بیشتری روند بهبود را طی کنند. برخی از رایج‌ترین عوارض بعد از جراحی گلوکوم عبارت‌اند از:
- قرمزی و التهاب چشم: قرمزی، تورم یا احساس گرما در چشم بعد از عمل طبیعی است و با قطره‌های ضد التهاب یا استروئیدی کنترل می‌شوند. این واکنش به خاطر جراحی روی بافت حساس چشم اتفاق می‌افتد. اگر قرمزی با درد شدید یا افت بینایی همراه باشد، نیاز است با پزشک جراح مطرح شود.
- خشکی شدید چشم: یکی از رایج‌ترین عوارض عمل‌های چشمی، خشکی چشم است. در برخی موارد این خشکی با سوزش نیز همراه است و ممکن است برای بیمار آزاردهنده باشد. استفاده از قطره‌های اشک مصنوعی بدون نگهدارنده می‌توانند این علائم را تا حد زیادی کاهش دهند.
- حساسیت به نور (فتوفوبیا): بیماران ممکن است بعد از جراحی، هنگام مواجه شدن با نور معمولی دچار احساس ناراحتی یا درد شوند. این حساسیت ناشی از التهاب ملتحمه یا قرنیه است. استفاده از عینک آفتابی و قرار نگرفتن در معرض نور شدید، تا زمان بهبودی کامل توصیه می‌شود.
- احساس وجود جسم خارجی در چشم: برخی بیماران حس می‌کنند چیزی شبیه شن یا گرد در چشمشان وجود دارد. این احساس به دلیل وجود بخیه‌ها یا تغییرات ایجادشده در سطح چشم به‌صورت موقتی ایجاد می‌شود و پس از برداشتن بخیه‌ها و تکمیل روند بهبودی از بین می‌رود.
پیشگیری از بروز عوارض پس از عمل گلوکوم
برای پیشگیری از بروز عوارض بعد از عمل جراحی گلوکوم، رعایت دقیق توصیه‌های پزشک و مراقبت‌های بعد از عمل بسیار اهمیت دارند. استفاده منظم از انواع قطره‌های چشمی تجویز شده، مراجعه به موقع برای چکاپ و اجتناب از فعالیت‌های سنگین یا تماس مستقیم چشم با آب و آلودگی‌ها، می‌توانند روند بهبودی را تسهیل کنند. به یاد داشته باشید که چشم‌ها بعد از جراحی بسیار حساس هستند و بی‌توجهی به مراقبت‌ها می‌تواند منجر به عفونت چشم، التهاب یا حتی بازگشت فشار چشم شود. برخی از روش‌های پیشگیری شامل موارد زیر هستند:
اجتناب از مالیدن چشم
پرهیز از فعالیت‌های سنگین
رعایت بهداشت چشم
استفاده از عینک آفتابی برای محافظت از چشم در برابر نور شدید
- پرهیز از انجام فعالیت‌هایی مانند شنا کردن
هزینه عمل آب سیاه چشم چقدر است؟
هزینه عمل آب سیاه چشم می‌تواند تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار بگیرد. یکی از مهم‌ترین عوامل روش جراحی است که برای درمان انتخاب می‌شود. همچنین، موقعیت جغرافیایی و محل انجام عمل نیز تاثیرگذار هستند. در مناطقی با هزینه‌های بالاتر زندگی، هزینه عمل بیشتر خواهد بود. تجهیزات پزشکی و فناوری‌های استفاده شده در جراحی نیز نقش مهمی در تعیین قیمت دارند. علاوه بر این، تجربه و تخصص جراح نیز می‌تواند هزینه را افزایش یا کاهش دهد.
کلام پایانی
عمل آب سیاه چشم (گلوکوم)، یک جراحی حساس و ضروری است که برای حفظ بینایی بیماران مبتلا به این بیماری انجام می‌شود. با توجه به پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه پزشکی، تکنیک‌های جراحی متنوعی برای درمان گلوکوم وجود دارند. از لیزر درمانی گرفته تا جراحی‌های پیچیده‌تر، هر کدام از این روشها بسته به شرایط بیمار و تشخیص پزشک می‌توانند نتایج متفاوتی داشته باشند. تجربه و تخصص جراح در این نوع عمل بسیار اهمیت دارد. اگر به دنبال یک جراح متخصص و با تجربه برای درمان گلوکوم هستید، دکتر سعید یادگاری با سال‌ها تجربه در جراحی‌های تخصصی چشم، به شما این اطمینان را می‌دهند که با انجام این عمل، بینایی شما به بهترین شکل ممکن حفظ خواهد شد. ایشان با بهره‌گیری از جدیدترین تکنیک‌ها و تجهیزات پیشرفته، در تلاش هستند تا بهترین و موثرترین درمان‌ها را برای بیماران خود ارائه دهند.
سوالات متداول
دوران نقاهت پس از عمل آب سیاه چشم معمولا کوتاه است. بیشتر بیماران می‌توانند پس از چند روز به فعالیت‌های عادی خود بازگردند، اما ممکن است لازم باشد برای چند هفته از فعالیت‌های فیزیکی سنگین خودداری کنند.
عمل آب سیاه چشم، اگر توسط یک جراح متخصص و با تجربه انجام شود، ایمن است. مانند هر عمل جراحی دیگری، خطراتی مانند عفونت، خونریزی یا واکنش به داروها ممکن است وجود داشته باشند، اما با پیشرفت‌های پزشکی، این خطرات به حداقل رسیده‌اند.
مدت زمان عمل آب سیاه چشم بسته به نوع جراحی و وضعیت فرد می‌تواند متفاوت باشد. معمولا این عمل بین ۳۰ دقیقه تا ۱ ساعت طول می‌کشد.
بله، عمل آب سیاه تحت بیهوشی موضعی انجام می‌شود. در این روش، تنها ناحیه اطراف چشم بی‌حس می‌شوند و بیمار در حین عمل هوشیار است. در برخی موارد خاص، بیهوشی عمومی نیز ممکن است برای بیمار در نظر گرفته شود.