انحراف چشم، که گاهی به عنوان استرابیسم شناخته میشود، یک اختلال بصری است که در آن هر دو چشم به طور هماهنگ به یک نقطه نمینگرند. این وضعیت میتواند در اشکال مختلف و در سنین مختلف ظاهر شود و اغلب والدین و فرد مبتلا را با سؤالی مهم روبرو میکند: آیا انحراف چشم ارثی است؟ در این مقاله، ما عوامل ژنتیکی و محیطی را که در ایجاد انحراف چشم نقش دارند بررسی میکنیم و به سوالات شما در مورد ارثی بودن این شرایط پاسخ میدهیم.
انحراف چشم ارثی چیست؟
انحراف چشم ارثی، که به آن استرابیسم ژنتیکی هم گفته میشود، اشاره به وضعیتی دارد که در آن یک یا هر دو چشم به طور کامل موازی نیستند و به درستی بر روی یک نقطه متمرکز نمیشوند. این اختلال، که ممکن است به صورت مادرزادی وجود داشته باشد یا در دوران کودکی بروز پیدا کند، میتواند به صورت ارثی در خانوادهها منتقل شود. در افراد مبتلا، ماهیچههای چشم به طور متفاوتی کار میکنند، که میتواند منجر به انحراف چشم به داخل، خارج، بالا یا پایین شود. این انحراف میتواند به صورت دائمی یا گاهی اوقات، مثلاً زمانی که فرد خسته است یا تحت استرس قرار دارد، ظاهر شود. درمان انحراف چشم معمولاً شامل استفاده از عینک، درمانهای بینایی، و گاهی اوقات جراحی است تا کمک کند هر دو چشم بر روی هدف مورد نظر به درستی تمرکز کنند و هماهنگی بینایی بهبود یابد.
آیا انحراف چشم ارثی است؟
در کودکان زیر ۶ ماه، عوامل خطر برای استرابیسم شامل: سابقه خانوادگی استرابیسم، اختلالات ژنتیکی (مانند سندرم داون)، قرار گرفتن در معرض مواد مخدر قبل از تولد (از جمله الکل)، نارس بودن، نقایص مادرزادی چشم و فلج مغزی است. در کودکان ۶ ماهه یا بزرگتر، استرابیسم اغلب به دلیل عیب انکساری (دوربینی بیش از حد) یا عدم تعادل در کشش عضلات کنترل کننده موقعیت چشم ایجاد میشود. از دست دادن شدید بینایی در یک چشم، میتواند باعث استرابیسم شود، زیرا در توانایی مغز برای حفظ همراستایی چشمها اختلال ایجاد میکند.
علل دیگر عبارتند از رتینوبلاستوما (نوعی سرطان چشم) و شرایط عصبی مانند فلج مغزی، اسپینا بیفیدا، ضعف اعصاب جمجمهای که حرکت چشم را کنترل میکنند، آسیب به سر، و عفونت ویروسی مغز (آنسفالیت). گاهی اوقات شکستگی حفره چشم میتواند حرکت چشم را مسدود کرده و باعث استرابیسم شود.
آمبلیوپی
استرابیسم را نباید نادیده گرفت یا با این فرض که از بین خواهد رفت، نگریست. اگر آمبلیوپی رخ دهد و به موقع درمان نشود، از دست دادن دائمی بینایی ممکن است رخ دهد. کودکانی که در سنین بالاتر تحت درمان قرار میگیرند میتوانند با درمان بهبود پیدا کنند، اما هنگامی که سیستم بینایی بالغ شد (معمولاً در سن ۸ سالگی)، پاسخ به درمان حداقل است. در نتیجه، همه کودکان باید دورهای از غربالگری بینایی رسمی در طول سالهای پیشدبستانی داشته باشند. میزان موفقیت در ترمیم جراحی استرابیسم میتواند بیش از ۸۰ درصد باشد. حدود ۲۰ درصد از کودکان به یک روش جراحی دیگر نیاز دارند.
تشخیص انحراف چشم
پزشکان برای اینکه استرابیسم را تشخیص دهند معمولا از دو روش معاینه چشم و گاهی اوقات تستهای تصویربرداری استفاده میکنند. کودکان باید به طور دورهای برای اندازه گیری بینایی و تشخیص استرابیسم از چند ماهگی معاینه شوند. برای معاینه نوزاد، پزشک نوری را به چشم میتاباند تا ببیند آیا نور از همان محل بر روی هر مردمک بازتاب مییابد یا خیر. کودکان بزرگتر را میتوان با دقت بیشتری بررسی کرد. ممکن است از کودکان خواسته شود که اشیاء یا حروف را با یک چشم پوشیده تشخیص دهند و در آزمایشاتی برای ارزیابی همسویی چشمها شرکت کنند. همه کودکان مبتلا به استرابیسم نیاز به معاینه توسط چشم پزشک دارند. پزشکان ممکن است آزمایشهای تصویربرداری مانند توموگرافی کامپیوتری (CT) یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) را از مغز یا نخاع کودکان مبتلا به فلج عصب جمجمهای انجام دهند. علاوه بر این، آزمایش خون ممکن است برای بررسی اختلالات ژنتیکی انجام شود.
درمان
پزشکان برای بهبود استرابیسم روشهایی را انتخاب میکنند که عبارتاند از:
- درمان آمبلیوپی در صورت وجود
- عینک یا لنز تماسی
- تمرینات چشم
- جراحی برای تراز کردن چشمها
اگر نقص جزئی یا متناوب باشد، ممکن است نیازی به درمان نباشد. با این حال، اگر استرابیسم شدید باشد یا در حال پیشرفت باشد، درمان لازم است. درمان استرابیسم به ویژگیها و علت استرابیسم بستگی دارد. هدف درمان ابتدا برابر کردن بینایی (یعنی اصلاح آمبلیوپی) است. سپس، هنگامی که بینایی تا حد ممکن اصلاح شد، پزشکان ممکن است جراحی را برای تراز کردن چشمها انجام دهند.
پزشکان با وادار کردن کودک به استفاده از چشم ضعیفتر با گذاشتن چسب روی چشم بهتر (پچ کردن) یا استفاده از قطرههای چشمی برای تاری دید در چشم بهتر، بینایی را برابر میکنند. چسباندن یا استفاده از قطرههای چشمی در چشم بهتر به چشم ضعیفتر اجازه میدهد قویتر شود.
برای کودکانی که عیب انکساری قابل توجهی دارند، پزشکان معمولاً عینک یا لنزهای تماسی تجویز میکنند. گاهی اوقات ورزشهای چشمی میتوانند به اصلاح اگزوتروپی متناوب کمک کنند.
اگر روشهای غیرجراحی در تراز کردن چشمها ناموفق باشند، چشمها از طریق جراحی تراز میشوند. ترمیم جراحی شامل شل شدن (رکود) و سفت کردن (رزکسیون) عضلات چشم است. معمولاً کودکان برای این عمل جراحی در بیمارستان بستری نمیشوند. این روش میتواند عوارضی ایجاد کند که شایعترین آنها اصلاح فراتر از آنچه لازم است (اصلاح بیش از حد) یا اصلاح کمتر از آنچه لازم است (تصحیح کم) و استرابیسم است که بعداً در زندگی بازمیگردد. به ندرت، کودکان ممکن است دچار عفونت، خونریزی بیش از حد یا از دست دادن بینایی شوند.
کلام پایانی
انحراف چشم میتواند تأثیرات قابل توجهی بر بینایی و کیفیت زندگی فرد داشته باشد، اما با شناخت صحیح و توجه به درمان، میتوان عوارض آن را به میزان قابل ملاحظهای کاهش داد. اگرچه عوامل ارثی ممکن است در بروز این وضعیت نقش داشته باشند، باز هم اقداماتی وجود دارد که به حفظ سلامت بینایی کمک میکنند.
سوالات متداول
خیر، اگرچه عوامل ژنتیکی ممکن است نقشی داشته باشند، اما عوامل محیطی و شرایط مختلف پزشکی نیز میتوانند منجر به استرابیسم شوند.
بررسی سابقه فامیلی میتواند کمک کند تا مشخص شود آیا استرابیسم در خانواده وجود دارد، اما برای تعیین نقش ژنتیک، مشاوره ژنتیک توصیه میشود.
در حالی که عوامل ارثی ممکن است در مکانیزمهای بیماری نقش داشته باشند، گزینههای درمانی بر اساس نیازهای فردی و شدت اختلال تنظیم میشوند.