آیا انحراف چشم ارثی است؟

انحراف چشم، که گاهی به عنوان استرابیسم شناخته می‌شود، یک اختلال بصری است که در آن هر دو چشم به طور هماهنگ به یک نقطه نمی‌نگرند. این وضعیت می‌تواند در اشکال مختلف و در سنین مختلف ظاهر شود و اغلب والدین و فرد مبتلا را با سؤالی مهم روبرو می‌کند: آیا انحراف چشم ارثی است؟ در این مقاله، ما عوامل ژنتیکی و محیطی را که در ایجاد انحراف چشم نقش دارند بررسی می‌کنیم و به سوالات شما در مورد ارثی بودن این شرایط پاسخ می‌دهیم.

انحراف چشم چیست؟

انحراف چشم به ناهماهنگی یا عدم تقارن در حرکت چشم‌ها گفته می‌شود که می‌تواند به صورت حرکت متفاوت یکی از چشم‌ها نسبت به دیگری، نگاه سرگردان، یا حرکات غیرارادی چشم که هماهنگی طبیعی را مختل می‌کنند، بروز کند. این مشکل می‌تواند خفیف یا شدید باشد و به صورت متناوب یا مداوم ظاهر شود، و همچنن می‌تواند به صورت ظاهری ناخوشایند و همچنین مشکلات بینایی منجر شود. انحراف‌چشم نیاز به تشخیص و درمان مناسب دارد تا از عوارض طولانی‌مدت جلوگیری شود.

انحراف چشم ارثی چیست؟ 

انحراف چشم ارثی، که به آن استرابیسم ژنتیکی هم گفته می‌شود، اشاره به وضعیتی دارد که در آن یک یا هر دو چشم به طور کامل موازی نیستند و به درستی بر روی یک نقطه متمرکز نمی‌شوند. این اختلال، که ممکن است به صورت مادرزادی وجود داشته باشد یا در دوران کودکی بروز پیدا کند، می‌تواند به صورت ارثی در خانواده‌ها منتقل شود. در افراد مبتلا، ماهیچه‌های چشم به طور متفاوتی کار می‌کنند، که می‌تواند منجر به انحراف چشم به داخل، خارج، بالا یا پایین شود. این انحراف می‌تواند به صورت دائمی یا گاهی اوقات، مثلاً زمانی که فرد خسته است یا تحت استرس قرار دارد، ظاهر شود. درمان انحراف چشم معمولاً شامل استفاده از عینک، درمان‌های بینایی، و گاهی اوقات جراحی است تا کمک کند هر دو چشم بر روی هدف مورد نظر به درستی تمرکز کنند و هماهنگی بینایی بهبود یابد.

آیا انحراف چشم وراثتی است؟ 

در کودکان زیر ۶ ماه، عوامل خطر برای استرابیسم شامل: سابقه خانوادگی استرابیسم، اختلالات ژنتیکی (مانند سندرم داون)، قرار گرفتن در معرض مواد مخدر قبل از تولد (از جمله الکل)، نارس بودن، نقایص مادرزادی چشم و فلج مغزی است. در کودکان ۶ ماهه یا بزرگتر، استرابیسم اغلب به دلیل عیب انکساری (دوربینی بیش از حد) یا عدم تعادل در کشش عضلات کنترل کننده موقعیت چشم ایجاد می‌شود. از دست دادن شدید بینایی در یک چشم، می‌تواند باعث استرابیسم شود، زیرا در توانایی مغز برای حفظ همراستایی چشم‌ها اختلال ایجاد می‌کند. 

علل دیگر عبارتند از رتینوبلاستوما (نوعی سرطان چشم) و شرایط عصبی مانند فلج مغزی، اسپینا بیفیدا، ضعف اعصاب جمجمه‌ای که حرکت چشم را کنترل می‌کنند، آسیب به سر، و عفونت ویروسی مغز (آنسفالیت). گاهی اوقات شکستگی حفره چشم می‌تواند حرکت چشم را مسدود کرده و باعث استرابیسم شود. 

علت ایجاد انحراف چشم

علل ایجاد انحراف چشم می‌تواند متنوع باشد و شامل عوامل مختلفی از جمله مشکلات مادرزادی، آسیب‌های عصبی، و ضعف عضلات چشم است. برخی افراد با انحراف چشم به دنیا می‌آیند (استرابیسم مادرزادی)، در حالی که دیگران به دلیل آسیب‌های مغزی، بیماری‌های عصبی مانند فلج بل یا مشکلات بینایی مانند عیوب انکساری (مانند نزدیک‌بینی یا دوربینی) دچار این مشکل می‌شوند. عفونت‌ها، تومورها و بیماری‌های سیستمیک مانند دیابت نیز می‌توانند در بروز این بیماری نقش داشته باشند. همچنین، استرس و خستگی شدید نیز می‌توانند به طور موقت باعث انحراف چشم شوند.

زمان بروز انحراف چشم

آمبلیوپی

استرابیسم را نباید نادیده گرفت یا با این فرض که از بین خواهد رفت، نگریست. اگر آمبلیوپی رخ دهد و به موقع درمان نشود، از دست دادن دائمی بینایی ممکن است رخ دهد. کودکانی که در سنین بالاتر تحت درمان قرار می‌گیرند می‌توانند با درمان بهبود پیدا کنند، اما هنگامی که سیستم بینایی بالغ شد (معمولاً در سن ۸ سالگی)، پاسخ به درمان حداقل است. در نتیجه، همه کودکان باید دوره‌ای از غربالگری بینایی رسمی در طول سال‌های پیش‌دبستانی داشته باشند. میزان موفقیت در ترمیم جراحی استرابیسم می‌تواند بیش از ۸۰ درصد باشد. حدود ۲۰ درصد از کودکان به یک روش جراحی دیگر نیاز دارند. 

تشخیص انحراف چشم

پزشکان برای اینکه استرابیسم را تشخیص دهند معمولا از دو روش معاینه چشم و گاهی اوقات تست‌های تصویربرداری استفاده می‌کنند. کودکان باید به طور دوره‌ای برای اندازه گیری بینایی و تشخیص استرابیسم از چند ماهگی معاینه شوند. برای معاینه نوزاد، پزشک نوری را به چشم می‌تاباند تا ببیند آیا نور از همان محل بر روی هر مردمک بازتاب می‌یابد یا خیر. کودکان بزرگتر را می‌توان با دقت بیشتری بررسی کرد. ممکن است از کودکان خواسته شود که اشیاء یا حروف را با یک چشم پوشیده تشخیص دهند و در آزمایشاتی برای ارزیابی همسویی چشم‌ها شرکت کنند. همه کودکان مبتلا به استرابیسم نیاز به معاینه توسط چشم پزشک دارند. پزشکان ممکن است آزمایش‌های تصویربرداری مانند توموگرافی کامپیوتری (CT) یا تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) را از مغز یا نخاع کودکان مبتلا به فلج عصب جمجمه‌ای انجام دهند. علاوه بر این، آزمایش خون ممکن است برای بررسی اختلالات ژنتیکی انجام شود. 

درمان انحراف چشم

پزشکان برای بهبود استرابیسم روش‌هایی را انتخاب می‌کنند که عبارت‌اند از: 

• درمان آمبلیوپی در صورت وجود
• عینک یا لنز تماسی
• تمرینات چشم
• جراحی برای تراز کردن چشم‌ها

اگر نقص جزئی یا متناوب باشد، ممکن است نیازی به درمان نباشد. با این حال، اگر استرابیسم شدید باشد یا در حال پیشرفت باشد، درمان لازم است. درمان استرابیسم به ویژگی‌ها و علت استرابیسم بستگی دارد. هدف درمان ابتدا برابر کردن بینایی (یعنی اصلاح آمبلیوپی) است. سپس، هنگامی که بینایی تا حد ممکن اصلاح شد، پزشکان ممکن است جراحی را برای تراز کردن چشم‌ها انجام دهند. 

پزشکان با وادار کردن کودک به استفاده از چشم ضعیف‌تر با گذاشتن چسب روی چشم بهتر (پچ کردن) یا استفاده از قطره‌های چشمی برای تاری دید در چشم بهتر، بینایی را برابر می‌کنند. چسباندن یا استفاده از قطره‌های چشمی در چشم بهتر به چشم ضعیف‌تر اجازه می‌دهد قوی‌تر شود. 

برای کودکانی که عیب انکساری قابل توجهی دارند، پزشکان معمولاً عینک یا لنزهای تماسی تجویز می‌کنند. گاهی اوقات ورزش‌های چشمی می‌توانند به اصلاح اگزوتروپی متناوب کمک کنند. 

اگر روش‌های غیرجراحی در تراز کردن چشم‌ها ناموفق باشند، چشم‌ها از طریق جراحی تراز می‌شوند. ترمیم جراحی شامل شل شدن (رکود) و سفت کردن (رزکسیون) عضلات چشم است. معمولاً کودکان برای این عمل جراحی در بیمارستان بستری نمی‌شوند. این روش می‌تواند عوارضی ایجاد کند که شایع‌ترین آن‌ها اصلاح فراتر از آنچه لازم است (اصلاح بیش از حد) یا اصلاح کمتر از آنچه لازم است (تصحیح کم) و استرابیسم است که بعداً در زندگی بازمی‌گردد. به ندرت، کودکان ممکن است دچار عفونت، خونریزی بیش از حد یا از دست دادن بینایی شوند. در ادامه به توضیح روش‌های درمانی انحراف چشم خواهیم پرداخت.

عینک یا لنزهای طبی

تمرینات چشمی

پچینگ (بستن چشم سالم)

تزریق بوتاکس

پریزم‌ها

استفاده از پریزم‌ها برای درمان انحراف چشم شامل قرار دادن لنزهای منشوری (پریزم) در عینک است که می‌توانند به تغییر مسیر نور ورودی به چشم و بهبود هم‌راستایی دید کمک کنند. این لنزها باعث انحراف نور به سمت ناحیه‌ای می‌شوند که چشم‌ها بهتر می‌توانند بر روی آن تمرکز کنند، که در نتیجه مشکلاتی مانند دو بینی و ناهماهنگی دید کاهش می‌یابد. پریزم‌ها به ویژه در مواردی که انحراف چشم خفیف تا متوسط است و نیاز به تصحیح موقت یا کمکی وجود دارد، مفید واقع می‌شوند. این روش به عنوان یک درمان غیرجراحی برای بهبود هماهنگی بین چشم‌ها و کاهش فشار ناشی از انحراف چشم استفاده می‌شود و به فرد امکان می‌دهد تا با راحتی بیشتری به فعالیت‌های روزمره خود ادامه دهد. انتخاب پریزم مناسب باید تحت نظر چشم‌پزشک و بر اساس نیازهای خاص بینایی فرد انجام شود.

درمان‌های دارویی

درمان‌های دارویی برای انحراف چشم معمولاً به عنوان گزینه‌ای تکمیلی و در شرایط خاص استفاده می‌شوند. این درمان‌ها شامل قطره‌های چشمی و داروهای خوراکی هستند که برای کاهش التهاب یا کنترل عفونت‌های مرتبط با انحراف چشم تجویز می‌شوند. قطره‌های چشمی می‌توانند به کاهش تحریک و التهاب چشم‌ها کمک کنند و در مواردی که انحراف چشم به دلیل عفونت یا التهاب باشد، موثر باشند. داروهای خوراکی نیز در برخی موارد برای مدیریت علائم و مشکلات زمینه‌ای نظیر اختلالات عصبی یا عضلانی تجویز می‌شوند. با این حال، درمان‌های دارویی معمولاً به عنوان مکمل روش‌های اصلی درمان مانند جراحی یا تمرینات چشمی در نظر گرفته می‌شوند و به تنهایی نمی‌توانند به طور کامل انحراف چشم را برطرف کنند.

کلام پایانی

انحراف چشم می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر بینایی و کیفیت زندگی فرد داشته باشد، اما با شناخت صحیح و توجه به درمان، می‌توان عوارض آن را به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش داد. اگرچه عوامل ارثی ممکن است در بروز این وضعیت نقش داشته باشند، باز هم اقداماتی وجود دارد که به حفظ سلامت بینایی کمک می‌کنند. 

سوالات متداول