تیروئید چشمی؛ علل، علائم و درمان

بافت‌های نرم و عضله‌های داخل حفره چشم در اثر ابتلا به بیماری تیروئید چشمی متورم می‌شود. در نتیجه کره چشم به جلو رانده می‌شود و علائم متعددی بروز می‌یابد. در طول دوره بیماری اقداماتی برای محافظت از چشم انجام می‌شود که از آن جمله می‌توان به قطره اشک مصنوعی، دارو و در بعضی موارد جراحی اشاره کرد. بیماری تیروئید چشمی معمولاً پی‌آمد نقص عملکرد غده تیروئید است که نیاز به درمان دارد.

بیماری تیروئید چشمی چیست؟

ابتلا به بیماری تیروئید چشم باعث می‌شود که بافت‌های چربی و عضلات داخل حفره چشم (اوربیت) ملتهب و متورم بشود و در نتیجه کره چشم بیرون بزند و حرکت چشم مختل شود. موارد شدید تیروئید چشمی به دید نیز آسیب می‌بیند. تیروئید چشمی معمولاً، اما نه همیشه، همراه با پرکاری تیروئید است و عموماً از یکی از دلایل اصلی پرکاری تیروئید، یعنی بیماری گریوز نشأت می‌گیرد.

از آنجایی که فضای داخل حفره چشم محدود است، متورم شدن بافت‌ها باعث بیرون‌زدگی چشم می‌شود. بیرون زدگی معمولاً خفیف است، اما در موارد شدید کره چشم آن‌قدر بیرون می‌زند که چشم به خوبی بسته نمی‌شود و پلک‌ پایین نمی‌آید. به این ترتیب بخش شفاف جلوی چشم، یعنی قرنیه خشک و بدون محافظ می‌شود. کره چشم نیز به دلیل نقص عملکرد عضله‌های کنترل کننده نمی‌تواند به راحتی حرکت کند. چنانچه بیماری بسیار شدید باشد، عصب متصل کننده کره چشم به مغز تحت فشار قرار می‌گیرد و آسیب می‌بیند. بیماری تیروئید چشمی یک فاز فعال دارد که با التهاب و ورم همراه است و پس از آن مرحله التیام شروع می‌شود.

علت

غده تیروئید غده پروانه‌ای شکل کوچکی است که نزدیک بخش فوقانی نای در جلوی گردن قرار دارد. غده تیروئید نقش مهمی در کنترل سرعت واکنش مواد شیمیایی در بافت‌های سراسر بدن یا سرعت متابولیسم دارد. غده تیروئید ممکن است پرکار یا کم‌کار شود. کم‌کاری یا پرکاری تیروئید عمدتاً پی‌آمد بیماری خودایمنی است.

بیماری تیروئید چشمی یک بیماری خودایمنی است که در اکثر موارد همراه با پرکاری تیروئید است. سیستم ایمنی بدن معمولاً پروتئین‌های کوچکی موسوم به پادتن‌ را برای حمله به میکروب‌ها (برای مثال باکتری‌ها) تولید می‌کند. سیستم ایمنی در صورت ابتلا به بیماری خودایمنی پادتن‌هایی را برای مقابله با بافت‌های خود بدن تولید می‌کند. در بیماری تیروئید چشمی پادتن‌ها به بافت‌های اطراف چشم حمله می‌کنند. دلیل بروز چنین نقصی مشخص نیست. برخی افراد مستعد ابتلا به بیماری‌های خودایمنی هستند.

نشانه‌ها و علائم

بافت‌های اطراف چشم در بیماری تیروئید چشم یا بیرون زدگی چشم مورد حمله قرار می‌گیرد، نتیجه‌ی این حمله التهاب و ورمی است که علائم زیر را ایجاد می‌کند:

• درد و قرمزی
• پف کردن اطراف چشم
• برجستگی و بیرون‌زدگی چشم
• چون چشم کاملاً بسته نمی‌شود و پلک به خوبی روی چشم بیرون زده را نمی‌پوشاند، مشکل تحریک و خشکی چشم پیش می‌آید.

افزایش ورم مشکلات زیر را ایجاد می‌کند:

• افزایش فشار داخل حفره چشم
• درد فشاری یا سردرد عمیقی که با حرکت دادن چشم تشدید می‌شود.
• کاهش بینایی: زمانی که بافت‌های متورم به عصب‌های نوری فشار بیاورد، دید کاهش می‌یابد.

عضله‌های اطراف چشم به شدت در برابر حمله لنفوسیت‌ها آسیب‌پذیر هستند. در اثر گرفتگی و سفت شدن این عضلات و کاهش خاصیت کششی آنها علائم زیر بروز می‌یابد:

• چشم از حفره بیرون می‌زند و حالت برجستگی ناخوشایندی پیدا می‌کند.
• حرکت‌های عادی چشم محدود می‌شود، پی‌آمد این محدودیت دوبینی است.

با تشدید علائم بسیاری از بیماران نگران می‌شوند که مبادا بینایی خود را از دست بدهند. خوشبختانه بیماری تیروئید چشمی عموماً منجر به نابینایی نمی‌شود.

عامل خطر

تیروئید چشمی عارضه نادری است. هر سال از هر صد هزار نفر حدود 16 زن و 3 مرد به این بیماری مبتلا می‌شود. اکثر مبتلایان دچار مشکل پرکاری تیروئید هستند و از یک عارضه خودایمنی رنج می‌برند. بیماری تیروئید چشمی معمولاً در سنین میانسالی بروز می‌یابد. برخی افراد ژن‌هایی دارند که آنان را مستعد ابتلا به این بیماری می‌کند. به علاوه سیگاری‌ها، به ویژه افرادی که وابستگی شدیدی به دخانیات دارند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.

عوارض

اکثر بیماران با عوارض دائمی مواجه نمی‌شوند. با این حال اگر به موقع برای درمان اقدام نشود یا اگر تیروئید چشم شدید باشد، عوارض درازمدت بروز می‌یابد. احتمال بروز عوارض در سالمندان، سیگاری‌ها و مبتلایان به دیابت بیشتر است. عوارض احتمالی تیروئید چشمی عبارت است از:

• آسیب دیدن دریچه شفاف چشم (قرنیه)
• دوبینی یا لوچی دائمی
• آسیب دیدن عصب چشم که به کاهش دید یا درجه‌ای از کوررنگی منجر می‌شود.
• تغییر کردن ظاهر چشم، چشم تا حدی برجسته و بیرون‌زده باقی می‌ماند.

درمان بیماری تیروئید چشم

 اگر پزشک احتمال اختلال تیروئید بدهد، ارزیابی مناسب و پس از آن درمان لازم را انجام می‌دهد. اولویت نخست بازیابی وضعیت نرمال تیروئید است. همزمان با درمان غده تیروئید، وضعیت چشم نیز بررسی و درمان مقتضی شروع می‌شود. گاهی اوقات مشکلات چشم حتی پس از رفع ناهنجاری تیروئید رو به وخامت می‌گذارد. ناراحتی‌های چشم باید توسط متخصص چشم بررسی و درمان شود.

درمان به شدت و درجه فعالیت بیماری بستگی دارد که به شرح زیر تقسیم‌بندی می‌شود:

 عوارض تهدید کننده بینایی

تیروئید چشمی یا بیروز زدگی چشم دو عارضه جدی را به دنبال دارد که به دلیل احتمال خطر نابینایی باید به دقت بررسی و به سرعت مدیریت شود:

• تحت فشار قرار گرفتن عصب نوری توسط بافت‌های متورم: این عارضه با مصرف استروئیدهای خوراکی مدیریت می‌شود، اگر دارودرمانی موثر نبود، جراحی به منظور برداشتن استخوان‌های اطراف چشم انجام می‌شود تا فشار روی عصب از بین برود. گاهی در کنار دیگر مدالیته‌های درمانی از پرتودرمانی نیز استفاده می‌شود، اما ممکن است این درمان علائم را موقتاً تشدید کند.
• زخم شدن قرنیه به دلیل خشکی شدید ناشی از بیرون‌زدگی و بسته نشدن کامل چشم: این عارضه با تجویز قطره‌ها و پمادهای مرطوب کننده چشم، پانسمان چشم، چسب زدن شبانه پلک یا حتی جراحی بستن پلک‌ها و محافظت از چشم درمان می‌شود.

بیماری فعال

بافت‌ها ملتهب است و این التهاب با ورم، قرمزی و درد چشم همراه است. خشکی و نمایان بودن همیشگی قرنیه ایجاب می‌کند که بیمار به طور مرتب از قطره اشک مصنوعی استفاده کند، تحت درمان بستن مجرای خروج اشک قرار بگیرد یا شب‌ها پلک را چسب بزند تا چشم بسته شود. دوبینی با استفاده از منشور قرار گرفته در عینک و یا پوشاندن یک چشم اصلاح می‌شود. پزشک با توجه به درجه فعالیت بیماری یک دوره استروئید تجویز می‌کند. استروئید کمک می‌کند تا واکنش نابه‌هنجار سیستم ایمنی بدن تحت کنترل درآورده شود. داروهای دیگری نیز برای تنظیم سیستم ایمنی بدن تجویز می‌شود. بیمار در دوره فعال بیماری که گاهی چند سال طول می‌کشد، باید دائماً تحت نظر باشد تا بیماری وارد مرحله غیرفعال و پایدار شود.

مرحله غیرفعال، پایدار، فیبروتیک

این مرحله با بیرون‌زدگی چشم، انحراف چشم یا استرابیسم (که به دوبینی منجر می‌شود) و عقب رفتن پلک همراه است. گاهی، حتی اگر بینایی کاهش نیافته باشد، جراحی رفع فشار داخل حفره چشم به منظور  رفع مشکل بیرون‌زدگی چشم انجام می‌شود. چون ممکن است جراحی رفع فشار باعث انحراف چشم شود و یا وضعیت پلک را تغییر دهد، بهتر است که ابتدا جراحی رفع فشار و پس از آن جراحی اصلاح وضعیت پلک یا استرابیسم انجام شود. دوبینی پایدار در صورت جزیی بودن با عینک‌های منشوری بهبود می‌یابد، اما اگر انحراف چشم بیشتر باشد، جراحی انجام می‌شود. در جراحی استرابیسم عضله‌های فیبروتیک چشم جابجا می‌شود تا دو چشم هم‌راستا شود و حالت لوچی از بین برود. برای اصلاح وضعیت ناشی از عقب رفتن و منقبض شدن پلک نیز عملی جراحی انجام می‌شود که در آن عضلات پلک شل می‌شود و یا متریال جداکننده برای تغییر موقعیت پلک داخل چشم قرار داده می‌شود. ترجیح داده می‌شود که جراحی پلک پس از جراحی رفع فشار و یا جراحی استرابیسم انجام شود.