آستیگماتیسم یک خطای انکساری است که به دلیل بد شکلی لنز یا قرنیه (پوشش شفاف روی عنبیه، مردمک چشم و لنز) ایجاد شده و باعث می شود مبتلایان نتوانند اشیاء را از فاصله‌ی دور یا خیلی نزدیک به صورت واضح و آشکار ببینند.
آستیگماتیسم ممکن است با درجات مختلف در هر چشم ایجاد شود و معمولاً با نزدیک بینی یا دوربینی همراه است. آستیگماتیسم خفیف معمولاً مسئله‌ی قابل توجهی نیست یا موجب کمی تاری دید می‌شود اما آستیگماتیسم شدید باعث می‌شود اشیاء در هر فاصله‌ای به صورت تار دیده شوند. نزدیک به 80 درصد مردم درجاتی از آستیگماتیسم را دارند گرچه بسیاری از آنها به اصلاح و درمان نیاز پیدا نمی‌کنند. آستیگماتیسم می‌تواند با عینک، لنزهای چشمی یا جراحی درمان شود.
چشم چطور کار میکند؟
چشم از سه قسمت ساخته شده است:
قرنیه و عدسی که در جلوی چشم قرار دارند؛ آنها مانند یک لنز دوربین عمل می‌کنند و به تمرکز نور در چشم کمک می‌کنند.
شبکیه چشم که در پشت چشم قرار گرفته است؛ یک لایه‌ی بافت حساس به نور است که نور و رنگ را حس میکند و نوری را که وارد چشم می‌شود به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل میکند.
عصب بینایی که در پشت چشم قرار می‌گیرد و سیگنال‌های الکتریکی را از شبکیه چشم به مغز انتقال می‌دهد، جایی که آنها به تصویر تبدیل می‌شوند.
آستیگماتیسم معمولاً در نتیجه مشکلات قرنیه به وجود می‌آید.
آستیگماتیسم چیست؟
یک قرنیه‌ی عادی و نرمال به شکل یک کره‌ی کامل است. لنزهای چشم نیز در تمام جهات دارای درجه انحنای یکسانی می‌باشند. اما قرنیه و لنز در افراد مبتلا به آستیگماتیسم به صورت منحنی متقارن نیستند. یک طرف ممکن است دارای شیب بیشتری از طرف دیگر باشد که باعث می‌شود قرنیه بیشتر به شکل توپ راگبی دیده شود تا بسکتبال.
به همین دلیل، نور وارد شده به چشم به درستی بر روی شبکیه متمرکز نمی‌شود و این موضوع باعث به وجود آمدن تصویری تار می‌گردد. به عبارت دیگر، نوری که از جهات مختلف به چشم وارد شده بر نقاط کانونی مختلفی هم متمرکز می‌شود و تصویری تار را به وجود می‌آورد.
علائم آستیگماتیسم
در موارد خفیف‌تر آستیگماتیسم، علائم به سختی قابل توجه بوده و درمان نیز ضروری نیست. در موارد شدیدتر، دیدن جزئیات ریز از فاصله‌ی دور یا نزدیک ممکن است دشوار باشد.
افرادی که دارای آستیگماتیسم شدید هستند، ممکن است از سردرد، خستگی چشم و نوسان دید در رنج باشند بخصوص زمانی که کتاب می‌خوانند، به صفحه‌ی کامپیوتر خیره می‌شوند یا چیزی را در فاصله دنبال می‌کنند.
انواع
آستیگماتیسم به دلیل بدشکلی لنز (در آستیگماتیسم عدسی) یا قرنیه (در آستیگماتیسم قرنیه) ایجاد شده و بر اساس تأثیرات آن بر بینایی تقسیم‌بندی می‌شود:
آستیگماتیسم نزدیک بین
در آستیگماتیسم نزدیک بینی یک یا هر دو محورهای چشم نزدیک بین هستند. یک محور خطی است که یک دایره و منحنی‌ای است که یک کره را به دو بخش تقسیم میکند. برای مثال، در صفحه‌ی یک ساعت، خطی که عدد 6 را به 12 وصل میکند، محور می‌باشد.
آستیگماتیسم دوربین
در این نوع آستیگماتسیم، یک یا هر دو محورهای اصلی چشم دوربین هستند.
آستیگماتیسم ترکیبی
در این نوع آستیگماتیسم، یک محور اصلی نزدیک بین و دیگری دوربین است.
علل
این عارضه ممکن است ارثی بوده و یا پس از آسیبی به چشم یا جراحی چشم ایجاد شود. پدیده‌ی نادری به نام قوز قرنیه نیز می‌تواند منجر به آستیگماتیسم شود.
در قوز قرنیه، قرنیه به صورت پیش‌رونده نازک شده و بیشتر به شکل مخروط می‌شود. این حالت باعث ایجاد آستیگمات چشم می‌گردد. گرچه در بیشتر موارد اعوجاج بصری ناشی از قوز قرنیه می‌تواند با لنزهای چشمی برطرف شوند، اما این بیماری می‌تواند تا مرحله‌ای پیشرفت کند که نیاز به جراحی‌هایی مانند پیوند قرنیه داشته باشد.
عوارض
اگر یک چشم آستیگمات باشد و درمان نشود، تنبلی چشم می‌تواند ایجاد شود. به تنبلی چشم، آمبلیوپی نیز گفته می‌شود.
تشخیص
یک چشم پزشک می‌تواند از طریق آزمایش جامع چشم، آستیگماتسم را تشخیص بدهد. آزمایش برای تشخیص آستیگمات چشم، چگونگی تمرکز چشم بر روی نور را مشخص کرده و تعیین میکند که هر لنز نوری به چه میزان قدرت برای بهبود بینایی نیاز دارد. این آزمایش شامل موارد زیر می‌باشد:
- وضوح بینایی: زمانی که حروف را از روی نقشه‌ی راه دور می‌خوانید، در حال آزمون وضوح بینایی خود هستید. وضوح بینایی به صورت یک کسر بیان می‌شود (برای مثال 40/20). عدد بالایی فاصله‌ی استاندارد آزمایش (20 پا) و عدد پایین کوچکترین اندازه‌ی حرف خوانده شده است. یک فرد با وضوح بینایی 40/20 باید در فاصله‌ی 20 پایی قرار بگیرد تا بتواند حرفی را بخواند که باید در فاصله‌ی 40 پایی به صورت واضح و آشکار دیده شود. وضوح بینایی نرمال 20/20 می‌باشد.
- کراتومتری/ توپوگرافی: یک دستگاه کراتومتر، وسیله‌ای اولیه است که برای اندازه‌گیری مقدار انحنای قرنیه استفاده می‌شود. با تاباندن یک دایره‌ی نوری بر روی قرنیه و اندازه‌گیری بازتابش آن، می‌توان به طور دقیق انحنای آن بخش از سطح قرنیه را اندازه گرفت. این اندازه‌گیری به خصوص در تعیین اندازه‌ی مناسب لنزهای چشمی ضروری می‌باشد. توپوگرافی قرنیه، که استفاده از آن نیز افزایش یافته است، یک نقشه‌ی برجسته از قرنیه ایجاد کرده و جزئیات بیشتری را از شکل آن در اختیار پزشک قرار می‌دهد.
- انکسار: با استفاده از وسیله‌ای به نام فروپتر، چشم پزشک مجموعه‌ای از لنزها را در مقابل چشم شما قرار داده و بررسی میکند که آنها چگونه بر روی نور تمرکز می‌کنند. این کار با استفاده از یک ابزار نوری دستی به نام شبکیه‌بین یا یک ابزار اتوماتیک انجام می‌شود که قدرت تمرکز چشم را ارزیابی میکند. بر اساس پاسخ‌های شما، این قدرت تصحیح می‌شود تا لنزی که واضحترین بینایی را فراهم میکند، تعیین شود. با وجود فناوری‌های جدید، اطلاعات گرفته شده از بیمار برای تعیین نیازهای بینایی او، به صورت درست و صحیح باقی می‌مانند.
با اطلاعاتی که از این آزمایشات به دست می‌آید، چشم پزشک تعیین میکند که آیا شما آستیگماتیسم دارید یا خیر. اپتومتریست از این یافته استفاده کرده و آنها را با نتایج آزمایشات دیگر ترکیب میکند تا توان مورد نیاز لنزی را به دست بیاورد که بینایی واضح و راحت را برای شما فراهم میکند. زمانی که آزمایشات به پایان رسید، چشم پزشک گزینه‌های درمانی را با شما به بحث می‌گذارد.
روش‌های درمان آستیگماتیسم
افراد مبتلا به آستیگماتیسم دارای درجات مختلفی از تاری دید می‌باشند. روش‌های درمان شامل استفاده از عینک، لنزهای چشمی و بعضی از جراحی‌های انکساری می‌باشند.
لنزهای اصلاحی
لنزهای اصلاحی با جبران کردن انحنای غیر معمول قرنیه (لایه شفافی از بافت که در جلوی چشم قرار دارد)کار می‌کنند، به طوری که نور ورودی که از طریق لنز اصلاحی عبور میکند به درستی بر روی شبکیه چشم متمرکز می شود. شبکیه چشم لایه‌ای حساس به نور است که در پشت چشم قرار گرفته است.
معمولا، عینک و لنزهای طبی به همان اندازه که درمان آستیگماتسم تاثیر دارد، موثر هستند. بنابراین، نوع لنزهای اصلاحی که تصمیم دارید از آنها استفاده کنید، به اولویت شخصی شما و توصیه‌ی متخصص چشم پزشک تان بستگی دارد. پزشک چشمانتان را معاینه کرده ، بینایی تان را امتحان و عینک و یا لنز طبی مناسب تان را تجویز میکند تا آن را تهیه کنید.
هیچ دلیل بالینی برای این که چرا کودکان نمی‌توانند لنزهای تماسی داشته باشند، وجود ندارد، اگرچه نظر چشم پزشک شما برای تصمیم‌گیری در مورد این که آیا آنها برای کودکتان مناسب هستند یا خیر، مهم خواهد بود. بیشتر کودکان بالاتر از ۱۲ سال قادر به استفاده از آنها خواهند بود. با این حال، این نکته حائز اهمیت است که کودک شما بتواند استفاده درست از لنزهای خود داشته باشد. آنها باید بتوانند هر گونه دستورالعمل مربوط به لنزهای خود را رعایت کنند، مانند اینکه تا چه مدت میتوانند لین لنزها را نگه دارند، و چه زمانی باید آنها را تمیز کنند.
لنزهای تماسی و طبی برای درمان آستیگماتیسم
اگر میخواهید که از لنزهای تماسی و طبی استفاده کنید، حفظ بهداشت لنز و خوب تمیز نگه داشتن آنها برای جلوگیری از عفونت‌های چشمی بسیار مهم است.
سه نوع مختلف از لنزهای طبی وجود دارد:
- لنزهای تماسی سخت
- لنزهاي تماسي نافذ اکسيژن
- لنزهای تماسی نرم
این موارد به طور مفصل در زیر توضیح داده می‌شوند
لنزهای تماسی سخت
لنزهای تماسی سخت، از ترکیبی از پلاستیک و شیشه ساخته می‌شوند. مشکل لنزهای تماسی سخت این است که آنها از ورود اکسیژن به چشم جلوگیری می‌کنند. کمبود اکسیژن می‌تواند باعث شود تا چشم تان رگ‌های جدیدی تولید کند که ممکن است دید شما را تاریک کند.
این لنزها نوعی لنز قدیمی هستند، و معمولا برای آستیگماتیسم استفاده نمی شوند.
لنزهای تماسی نافذ اکسیژن
در ساخت لنزهای تماسی با نفوذپذیری اکسیژن ، از نوعی پلاستیک استفاده می شود که به اکسیژن اجازه عبور از لنز و به چشم می‌دهد. این مواد تحت عنوان نافذ گاز و یا نافذ اکسیژن شناخته می‌شوند.
لنزهای تماسی نرم
لنزهای تماسی نرم از مخلوطی از آب و پلیمر ساخته شده‌اند که به نام محلول پلیمری نیز شناخته می‌شوند.
خود پلاستیک نفوذ پذیر اکسیژن نیست، اما آب موجود در لنز اجازه می‌دهد تا اکسیژن به چشم.وارد شود در برخی از لنزهای نرم، آب به سرعت تبخیر می‌شود، بنابراین تنها میتوانید آنها را برای مدتی کوتاهی استفاده کرده و بعد آن را تعویض کنید .اگرچه مواد جدیدتری مانند ژل سیلیکون، نافذ اکسیژن هستند، بنابراین میتوانید از آنها برای مدت طولانی تری استفاده کنید.
انواع مختلفی از لنزهای تماسی نرم وجود دارد، از جمله:
- لنزهایی که برای یک روز می‌پوشید (یک بار مصرف) و بعد از خارج کردن آنها در شب، باید آنها را دور بیاندازید.
- لنزهایی که میتوانید به مدت یک ماه هر روز استفاده کنید ، هر شب لنزها را بیرون می‌آورید و در صبح آنها را دوباره در چشم قرار می‌دهید.
- لنزهایی که به طور مداوم برای یک ماه می‌پوشید، سپس تعویض کنید.
درمان آستیگماتیسم با لیزر
این نکته مهم است که بسیاری از موارد آستیگماتیسم به دلیل خمیدگی و انحنای قرنیه می‌باشند. به همین دلیل، تنها عمل آستیگماتیسم می‌تواند به صورت مؤثر این شرایط را درمان کند. عینک و لنزهای چشمی در زمان استفاده میتوانند بینایی را اصلاح کنند اما در واقع علاج این مسئله نیستند.
درمان‌های جراحی چشم آستیگمات شامل جراحی لیزیک چشم، پی آر کی (فوتوریفرکتیو کراتکتومی یا PRK) و لازک می‌باشند. جراحی لیزیک قرنیه را با برداشتن بافت چشم تغییر شکل می‌دهد. در جراحی پی آر کی، لایه‌ی نازک خارجی قرنیه (اپیتلیوم) برداشته شده و پیش از تغییر شکل بافت زیرین قرنیه با یک لیزر اگزایمر دور انداخته می‌شود. در جراحی لازک، لایه‌ی بالایی سلول‌ها در مدت سی ثانیه با الکل درمان شده و از بافت زیرین جدا می‌شود. بافت تازه‌ای که نمایان می‌شود با لیزری مشابه آنچه در جراحی‌های لیزیک و پی آر کی استفاده می‌شود، تحت درمان قرار می‌گیرد. تنها موارد خفیف آستیگماتیسم با جراحی‌های لیزر چشم درمان می‌شوند.
جراحی لیزر شامل استفاده از پرتوهای لیز (پرتوهای باریک نور) برای تغییر شکل و شکل دهی مجدد بافت قرنیه برای تغییر انحنای آن است.
جراحی لیزر معمولاً به صورت سرپایی انجام می‌شود. این به این معنی است که بعد از آن، نیازی به بستری شدن در بیمارستان نیست. در عوض، بعد از عمل، یک یا چند مراجعه به کلینیک تخصصی چشم پزشکی خواهید داشت. این درمان معمولاً ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد.
در ادامه به انواع مختلفی از جراحی‌های لیزر پرداخته شده است.
پی آر کی (Photorefractive کراتکتومی)
در جراحی لیزری پی آر کی (PRK-photorefractive کراتکتومی)(لینک به مقاله پی آر کی)، مقدار کوچکی از سطح قرنیه جدا می‌شود. از یک پرتوی لیزر برای از بین بردن بافت به منظور تغییر شکل قرنیه استفاده می‌شود. سپس به سطح قرنیه فرصت می‌دهند تا التیام یابد. عمل PRK به اندازه دو نوع جراحی دیگر، رایج نیست.
لیزر کراتکتومی اوپیتلیال LASEK- (لازک)
لیزر کراتکتومی اوپیتلیال (LASEK) روشی مشابه به PRK است، با این تفاوت که در آن از الکل برای شل کردن لایه سطحی سلول‌های قرنیه، پیش از این که از مسیر خود خارج شود، استفاده می‌کنند. سپس از یک لیزر برای تغییر شکل قرنیه استفاده می‌شود. بعد از اتمام درمان، لایه سطحی سلول‌ها پس از چند روز به‌طور طبیعی دوباره رشد خواهند کرد.
لیزر کراتکتومی در محل -LASIK (لیزیک -)
لیزر در محل LASIK (لینک به مقاله لیزیک) شبیه به لازک است، با این تفاوت که در این عمل، یک لایه (فلپ) از بافت اغلب با استفاده از نوعی لیزر به نام لیزر femtosecond برداشته می‌شود. این لایه را به بالا کشیده تا بافت زیرین قرنیه در معرض قرار بگیرد که سپس با لیزر تغییر شکل داده می‌شود.
سپس این لایه بر روی چشم مجدداً قرار می‌گیرد. عمل لیزیک اغلب گزینه‌ی درمان لیزری ارجح‌تری می‌باشد، زیرا باعث درد بسیار کمی می‌شود و دید شما در عرض چند ساعت بهبود می‌یابد. اگرچه بازیابی کامل بینایی می‌تواند کمی بیشتر طول بکشد.
LASEK (لازک) و PRK (پی آر کی) دردناک‌تر از روش لیزیک ( (LASIK هستند. بیشتر از یک هفته طول می‌کشد تا دید شما بهبود یابد. در روش‌های LASEK یا PRK، دوره‌ی بهبودی کامل بینایی معمولاً تا سه تا چهار هفته بعد از عمل طول می‌کشد.
اگر قرنیه به اندازه کافی ضخیم باشد، می‌توان عمل لیزیک را انجام داد. اگر قرنیه بسیار نازک باشد، خطر بروز یک سری مشکلات و عوارض جانبی، از جمله کاهش دید، بسیار زیاد خواهد بود. در صورتی امکان عمل‌های لازک و پی آر کی وجود دارد که قرنیه از ضخامت کافی برای جراحی لیزیک برخوردار نباشد.
روش‌های دیگر برای اصلاح آستیگماتیسم
در حالی که بیشتر افراد مبتلا به آستیگماتیسم میتوانند عمل لیزیک انجام دهند، برخی از افراد درجه‌ی آستیگماتیسم شان به قدری زیاد است که با عمل لیزر نمی‌توان آن را اصلاح کرد. اگرچه گاهی اوقات، افراد میتوانند عمل دیگری را به نام کراتکتومی آستیگماتیک (AK) انجام دهند تا هر گونه مشکل آستیگماتیسم باقی مانده را اصلاح کنند. در عمل آستیگماتیک کراتکتومی از یک روش به نام RK، یا کراتکتومی شعاعی استفاده میکند. در یک عمل AK، جراح متخصص عیوب انکساری، بریدگی‌های کوچکی را در برخی از نقاط اصلی و کلیدی در قرنیه ایجاد میکند تا قرنیه را کروی تر کند. این عمل گاهی با یک عمل برشی دیگر به نام LRI، یا برش شل کننده‌ی لیمبوس ترکیب می‌شود. یک برش LRI، در کناره‌های مخالف هم قرنیه ایجاد می‌شود که باعث می‌شود تا قرنیه در همان جهت برش داده شده، کمی مسطح‌تر شود.
برای ارزیابی جامع بر روی بینایی شما، باید مشخص شود که آیا شما یک کاندید مناسبی برای عمل لیزیک هستید یا خیر. نوع و شدت آستیگماتیسم شما، به متخصص چشم پزشکی در تصمیم‌گیری اینکه عمل لیزیک چشم برایتان مفید خواهد بود یا خیر، کمک خواهد کرد. برخی از افراد مبتلا به آستیگماتیسم نباید عمل لیزیک انجام دهند، چون برخی از ویژگی‌ها و مشخصه‌های چشم‌هایشان مانع از برخورداری آنها از نتیجه موفقیت‌آمیز این عمل می‌شود.
