گلوکوم یا آب سیاه دومین علت نابینایی و به مجموعه بیماری‌های چشمی گفته میشود که در آنها عصب بینایی به دلیل بالا رفتن فشار داخل چشم آسیب می‌بیند. درمان‌های مختلفی برای کاهش احتمال نابینایی یا پیشگیری از آن وجود دارد که از آن جمله میتوان به درمان دارویی، جراحی معمولی یا جراحی لیزری اشاره کرد ـ جراحی لیزری اصطلاحاً جراحی اصلاح عیوب انکساری نیز گفته میشود.
هزینه عمل آب سیاه بستگی به عوامل مختلفی از جمله نوع عمل و شدت بیماری دارد.
عامل‌های خطر آب سیاه
همه ممکن است به آب سیاه مبتلا شوند، بااین حال عامل‌های خطر مشخصی وجود دارد که احتمال ابتلا به این عارضه را افزایش می‌دهد. عامل‌های خطر گلوکوم شامل فشار خون بالا، دیابت، مصرف درازمدت استروئید، سن و سابقه خانوادگی میشود. افراد با نژاد آفریقایی امریکایی و سالمندان بالای 60 سال بیش از بقیه در معرض خطر ابتلا به آب سیاه قرار دارند. نشانه‌های آب سیاه معمولاً در معاینه روتین چشم تشخیص داده میشود. اشخاصی که نمی‌توانند هر روز از قطره چشم استفاده کنند یا نتوانسته‌اند فشار داخل چشم را کنترل کنند، متقاضیان ایده‌آل جراحی آب سیاه به شمار می‌آیند.
نشانه‌های هشدار آب سیاه
- مه‌آلود شدن و تاری دید ناگهانی
- اخگربینی یا دیدن لکه‌های سیاه
- دشواری در متمرکز شدن روی اشیای دور یا نزدیک
- دشواری غیرعادی در سازگار شدن با مکان‌های تاریک
- خشکی چشم همراه با خارش یا سوزش
- تنگ کردن چشم‌ها یا پلک زدن به دلیل حساسیت غیرعادی به نور یا درخشش
تشخیص آب سیاه
تشخیص آب سیاه ساده است، بااین حال تشخیص صحیح عارضه تا حد زیادی به تجربه چشمپزشک بستگی دارد.
چشمپزشک برای معاینه روتین چشم بیماری که دچار علائم خاص است، قطره چشمی را برای گشاد کردن مردمک داخل چشم بیمار می‌ریزد، سپس تست بینایی چشم درگیر انجام میشود.
سپس چشمپزشک عصب بینایی را بررسی می‌کند تا ببیند که عصب دچار حالتی شبیه به آب سیاه شده است یا خیر. چنانچه چشم پزشک نشانه‌های گلوکوم را مشاهده کند، دستور عکسبرداری از عصب را می‌دهد تا پیشرفت عارضه را تحت نظر داشته باشد.
همچنین احتمال دارد که چشم پزشک تونومتری و تست میدان دید را برای بررسی فشار مایع داخل چشم و تشخیص مشکلات مربوط به دید پیرامونی انجام دهد.
درمان آب سیاه
متاسفانه در حال حاضر روشی برای درمان قطعی آب سیاه وجود ندارد. روش‌های درمان فعلی گلوکوم با هدف پایدار کردن فشار داخل چشم انجام میشود. در این روش‌ها سعی میشود که از تجمع مایع داخل چشمی که فشار را افزایش می‌دهد، جلوگیری شود یا تخلیه مایع افزایش داده شود تا از آسیب دیدن عصب بینایی در اثر بالا رفتن فشار داخل چشم جلوگیری شود. هدف از درمان این است که از آسیب دیدن بیشتر بینایی جلوگیری شود.
آب سیاه را غالباً میتوان از طریق تجویز داروهایی که فشار داخل چشم را پایدار می‌کند، درمان کرد؛ یکی از داروهایی که برای درمان آب سیاه تجویز میشود، قطره چشم است که بیمار باید تا پایان عمر هر روز از آن برای کنترل فشار چشم استفاده کند. چنانچه دارو نتواند مشکل را برطرف کند، روش‌های دیگری مانند جراحی توصیه میشود.
بسیاری از بیماران ترجیح می‌دهند عمل جراحی را به منظور کاهش احتمال آسیب دیدن عصب بینایی و حفظ قدرت بینایی تا بیشترین زمان ممکن انجام دهند. جراحی آب سیاه به روش‌های مختلفی مانند ترابکولوپلاستی، ترابکولکتومی، ایریدوتومی، جراحی آندوسکوپی سیکلوفتوکواگولاسیون (ECP)، استنت گذاری و شنت گذاری انجام میشود.
ترابکولوپلاستی لیزری
در جراحی ترابکولوپلاستی انتخابی با لیزر از لیزر برای ایجاد حفره‌هایی انتخابی در محل اتصال قرنیه به عنبیه استفاده میشود تا به این ترتیب تخلیه مایع از داخل چشم بهتر انجام شود.
چون لیزر به صورت انتخابی عمل می‌کند، آسیبی به بافت‌های سالم اطراف وارد نمی‌شود؛ به همین دلیل جراحی ترابکولوپلاستی لیزری را میتوان در صورت لزوم برای بهبود تخلیه تکرار کرد. این جراحی لیزری غالباً در کنار درمان دارویی (تجویز قطره) انجام میشود.
ترابکولکتومی
ترابکولکتومی نیز مانند ترابکولوپلاستی لیزری با هدف افزایش تخلیه مایع از داخل چشم و در نتیجه کاهش فشار داخل چشم انجام میشود. اما در جراحی ترابکولکتومی به جای آن که حفره با لیزر ایجاد شود، جراح برشی را مستقیماً روی سیستم تخلیه چشم به وجود می‌آورد. در نتیجه جریان تخلیه طبیعی افزایش می‌یابد.
برای انجام جراحی ترابکولکتومی لازم است که بافت از سیستم تخلیه خارج شود، به همین دلیل جراحی ترابکولکتومی تهاجم بالاتری نسبت به دیگر روش‌های جراحی لیزری دارد. البته در روش اصلاح شده عمل ترابکولکتومی، که ترابکولوتومی گفته میشود، جراح برش‌ها را بدون برداشتن بافت از سیستم تخلیه ایجاد می‌کند. بهتر است درباره مزایا و معایب هر یک از روش‌های درمان آب سیاه با پزشک معالجتان مشورت کنید.
ایریدوتومی
جراح در تکنیک ایریدوتومی سوراخی را با لیزر در نزدیکی عنبیه ایجاد می‌کند تا به این ترتیب گردش مایع داخل چشمی بهتر شود. ایریدوتومی نیز مانند دو عمل فوق، به روش دیگری موسوم به ایریدکتومی نیز انجام میشود که در آن جراح بخش کوچکی از عنبیه را برمی‌دارد.
جراحی آندوسکوپی سیکلوفتوکواگولاسیون
جراحی آندوسکوپی سیکلوفتوکواگولاسیون میزان تولید مایع داخل چشمی را کاهش می‌دهد. در این عمل که به روش آندوسکوپی انجام میشود، از انرژی نور برای هدف گرفتن جسم مژگانی استفاده میشود. این عمل تولید مایع داخل چشم را که علت اصلی بالا رفتن فشار داخل چشم و ابتلا به آب سیاه است، کاهش می‌دهد.
چنانچه اختلال در سیستم تخلیه چشم علت ابتلا به آب سیاه باشد، چشم پزشک شنت را برای بهبود تخلیه داخل چشم قرار می‌دهد. شنت مسیر جدیدی را برای تخلیه مایع داخل چشم ایجاد می‌کند.
هزینه عمل آب سیاه چقدر است؟
هزینه عمل آب سیاه به روش درمان و عامل‌های دیگری از قبیل محل انجام جراحی و نوع بیمه بیمار بستگی دارد. جراحی آب سیاه معمولاً گران‌تر از درمان دارویی مستمر است، اما با یک بار هزینه کردن می‌توانید عارضه را درمان کنید.
قیمت عمل آب سیاه براساس شدت بیماری
هزینه جراحی آب سیاه به جراح انتخابیتان هم بستگی دارد. برخی پزشکان میزان اصلاح مورد نیاز را مدّ نظر قرار می‌دهند. هرچه ناهنجاری‌های چشم بیشتر باشد و به اصلاح گسترده‌تری نیاز داشته باشد، طبعاً هزینه درمان هم بالاتر خواهد بود.
محل جغرافیایی جراحی در تعیین هزینه عمل اثر دارد؟
جغرافیا نیز بر هزینه جراحی آب سیاه اثر می‌گذارد. عامل‌های زیر باعث تفاوت قیمت جراحی آب سیاه میشود:
- آموزش و تجربه جراح
- انجام دادن جراحی در مراکز دولتی یا خصوصی
- نوع دستگاه و عمل
- گستردگی جراحی
خطرهای احتمالی جراحی آب سیاه
هرچند جراحی آب سیاه به ندرت خطری را به همراه دارد، بااین حال احتمال بروز بعضی عوارض بعد از جراحی وجود دارد. از جمله عوارض احتمالی جراحی گلوکوم میتوان به افت فشار شدید یا افزایش کوتاه مدت فشار داخل چشم اشاره کرد، البته هر دو عارضه را میتوان با دارو کنترل کرد. همچنین احتمال اندکی وجود دارد که بیماران بعد از جراحی آب سیاه به آب مروارید یا کاتاراکت مبتلا شوند.
عوارض احتمالی جراحی آب سیاه به روش معمولی شامل عفونت، التهاب، خونریزی و افت شدید فشار داخل چشم میشود.
دوران نقاهت جراحی آب سیاه
دوران نقاهت بعد از جراحی لیزری آب سیاه چند روز بیشتر نیست، حال آن که بیماران بعد از جراحی به روش معمولی باید یک تا دو هفته استراحت می‌کردند.
چشم بعد از جراحی می‌سوزد و قرمز است. هرچند دید در ابتدا کمی تار است، اما اگر جراحی با لیزر انجام شده باشد، انتظار می‌رود که قدرت بینایی ظرف چند روز پایدار شود. پایدار شدن بینایی برای برخی بیمارانی که جراحی معمولی انجام می‌دهند، چند ماه زمان می‌برد. اکثر بیماران باید حداقل یک هفته مرخصی بگیرند و در این مدت از ورزش، رانندگی و فعالیت‌های دیگر، به ویژه فعالیت‌هایی که فشار یا جریان خون داخل چشم را افزایش می‌دهد، خودداری کنند.
سوالات متداول
چه میزان از فشار داخل چشم بالا محسوب میشود و باعث ابتلا به آب سیاه میگردد؟
فشار داخل چشم برحسب میلیمتر جیوه (mm Hg) اندازهگیری میشود و فشار نرمال چشم باید در بازه 12 ـ 22 میلیمتر جیوه باشد. فشار چشم بیشتر از 22 میلیمتر جیوه بالا محسوب میشود. البته ابتلا به آب سیاه به میزان فشاری بستگی دارد که عصب بینایی میتواند بدون آسیب دیدن تحمل کند. چون این میزان فشار برای همه یکسان نیست، تمام افرادی که فشار داخل چشمشان بالا است، به آب سیاه مبتلا نمیشوند.
مراقبت بعد از جراحی آب سیاه شامل چه مواردی میشود؟
در مراحل مختلف دوران بهبود بعد از جراحی آب سیاه باید برای معاینه به چشم پزشک مراجعه کنید. فعالیت‌هایی مانند رانندگی، شنا، مطالعه، خم شدن یا بلند کردن بار سنگین به مدت دو تا چهار هفته بعد از جراحی ممنوع است.
اگر هر دو چشمم آب سیاه داشته باشد، باید چه کار کنم؟
معمولاً در هر نوبت فقط یک چشم تحت درمان قرار میگیرد و عمل چشم دیگر به شش هفته بعد موکول میشود. همچنین اگر سابقه عملهای چشمی مانند جراحی آب مروارید نداشته باشید، جراحی بدون مشکل انجام میشود.
آیا ممکن است بدون بالا رفتن فشار داخل چشم به آب سیاه مبتلا شوم؟
بله، ممکن است. این نوع اختلال اصطلاحاً آب سیاه با فشار نرمال یا فشار پایین گفته میشود. این نوع آب سیاه نوعی گلوکوم زاویه باز است.
چطور میتوان از ابتلا به آب سیاه پیشگیری کرد؟
هیچ کاری نمیتوانید برای پیشگیری از ابتلا به آب سیاه انجام بدهید. بااین حال تشخیص زودهنگام برای موفقیت درمان حیاتی است. بنابراین به محض تجربه علائم آب سیاه، از جمله تغییر قدرت دید و غیرعادی شدن ظاهر چشم حتماً به چشمپزشک مراجعه کنید.
