چشم درد یک علامت شایع است و علل محتمل زیادی برای آن وجود دارد، از علل جدی آن گرفته همچون آب سیاه زاویه بسته حاد و نوریت اپتیک، تا علل کمتر جدی آن همچون کنژنکتیویت، گل مژه یا خشکی چشم. ویژگی‌های بخصوصی همچون کیفیت درد بیمار (سوزش، درد تیز، درد مبهم و غیره) یا علائم بالینی همراه با چشم درد (حساسیت به نور، سردرد و غیره) می‌تواند به پزشک کمک کند تا این طیف وسیع از عوامل چشم درد را تا حد ممکن به یک یا چند عامل محدود کند.
علل چشم درد
علل شایع
گل مژه
گل مژه یا هوردئولوم (عفونت غدد پلک) به برآمدگی قرمز و حساس پلک می‌گویند که شبیه به یک جوش در سطح داخلی یا خارجی پلک است. این عارضه که معمولاً بعد از چند روز رخ می‌دهد عموماً در اثر التهاب یا عفونی شدن غدد روغنی پلک ایجاد می‌شود. گل مژه علاوه بر درد باعث اشک ریزش و ورم پلک نیز می‌شود.
خراش قرنیه
ابریژن قرنیه به خراش سطح قرنیه گفته می‌شود، قرنیه یک بافت شفاف و گنبد مانند در سطح جلویی چشم ماست. خراش قرنیه ممکن است به خودی خود رخ دهد یا در نتیجه آسیب دیدگی یا تروما. درد چشم ناشی از خراش قرنیه نسبتاً شدید است و مطالعه کردن، رانندگی، به سر کار رفتن و حتی خوابیدن برای فرد تقریباً غیرممکن خواهد شد. بیماران علاوه بر درد غالباً حساسیت به نور را نیز گزارش کرده‌اند.
سندروم خشکی چشم
قرنیه چشم شما مملو از عصب‌هایی که مسئول انتقال پیام عصبی بین چشم و مغز هستند. به همین خاطر زمانی که سطح چشم خشک می‌شود – بخاطر کاهش یافتن تولید اشک و/ یا افزایش تبخیر اشک – حساس شدن چشم‌ها رخ می‌دهد که غالباً تحت عنوان سوزش، تیر کشیدن یا وجود شن ریزه در چشم توصیف می‌شود. علاوه بر ناراحتی چشمی، شخص مبتلا به سندروم خشکی چشم دچار قرمزی چشم‌ها و حساسیت به نور نیز خواهد شد.
کنژنکتیویت (چشم صورتی)
کنژنکتیویت به حساسیت یا التهاب ملتحمه چشم گفته می‌شود، یک غشای نازک که مانع از تماس سطح خارجی کره چشم با سطح داخلی پلک می‌شود. آلرژی یا عفونت با ویروس یا باکتری اصلی‌ترین عوامل این بیماری هستند.
سردرد سینوسی
سردرد سینوسی از التهاب یا عفونت در یک یا چند سینوس ناشی می‌شود، سینوس‌ها به حفره‌هایی گفته می‌شود که پشت بینی، بین دو چشم و داخل استخوان گونه و بخش تحتانی پیشانی قرار گرفته‌اند. علاوه بر احساس درد و فشار پشت کره چشم شخص دچار تب، ترشحات از بینی، ناراحتی گوش و/ یا دندان درد می‌شود.
علل کمتر شایع
آب سیاه زاویه بسته حاد
اکثر موارد آب سیاه هیچ علامتی ندارد. هرچند در مورد آب سیاه زاویه بسته حاد عنبیه ناگهان زاویه تخلیه را مسدود می‌کند، زاویه تخلیه ناحیه‌ای است قرنیه و عنبیه به هم می‌رسند و مسیری را برای تخلیه مایعات از داخل چشم ایجاد می‌کنند. اگر زاویه تخلیه مسدود شود، فشار داخل چشم سریعاً افزایش می‌یابد و در نتیجه فرد دچار درد و ورم شدید و ناگهانی چشم خواهد شد.
کراتیت
کراتیت که با عنوان التهاب قرنیه نیز شناخته می‌شود به ورم قرنیه گفته می‌شود. این عارضه علاوه بر چشم درد، باعث قرمزی چشم‌ها و کدر شدن دید نیز می‌شود. اگرچه عفونت می‌تواند باعث بروز کراتیت شود، ولی این عارضه در اثر خراشیدن قرنیه با ناخن یا استفاده طولانی مدت از لنزهای تماسی نیز ایجاد می‌شود. اگر این عارضه به شیوه صحیحی درمان نشود منجر به کوری فرد خواهد شد.
اسکلریت
اسکلریت به معنای التهاب صلبیه است. این بیماری که معمولاً با یک بیماری سیستم ایمنی بدن مرتبط است، باعث احساس درد شدید، کلافه کننده و عمیق داخل چشم‌ها می‌شود. علاوه بر درد، ورم و قرمزی صلبیه نیز با این بیماری دیده می‌شود. تاری دید،ریزش اشک و حساسیت شدید به نور نیز از دیگر علائم این بیماری است.
هایفما
هایفما غالباً در اثر مصدومیت چشم و هنگامی رخ می‌دهد که خون بین قرنیه و عنبیه در جلوی چشم جمع شود. خون جمع شده بخشی از عنبیه و مردمک یا تمام آن را می‌پوشاند. علاوه بر چشم درد و خونریزی در چشم، کدر شدن دید و حساسیت به نور نیز وجود خواهد داشت.
نوریت اپتیک
نوریت اپتیک به ورم عصب بینایی گفته می‌شود، عصب بینایی یک بافت طناب مانند است که چشم را به مغز وصل می‌کند. اگرچه نوریت اپتیک می‌تواند علل مختلفی داشته باشد و عمدتاً این بیماری با اسکلروز چندگانه و متعدد نسج مغز و نخاع مرتبط است. علاوه بر درد در هنگام حرکت دادن چشم، اختلال رنگ (کوررنگی) و کاهش قدرت بینایی (کم بینایی) نیز همراه با این بیماری دیده می‌شود.
یووئیت قدامی
یووئیت قدامی به التهاب محفظه قدامی چشم گفته می‌شود، محفظه قدامی یک فضای مملو از مایعات در جلوی چشم است. التهاب در نتیجه عفونت، بیماری‌های سیستم ایمنی یا آسیب چشمی ایجاد می‌شود. یووئیت قدامی غالباً در یک چشم رخ می‌دهد و باعث احساس ، چشم درد بهمراه حساسیت شدید به نور و کدر شدن دید می‌شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
اگر شما نیز دچار درد چشم هستید و همراه با احساس درد قدرت بینایی خود را نیز از دست داده‌اید یا اگر چشم درد شما ناشی از ترومای چشم است معطل نکنید – در اولین فرصت ممکن به پزشک مراجعه نمایید.
تشخیص
برای تشخیص عارضه‌های چشمی پزشک باید سابقه پزشکی بیمار را از وی گرفته و چشم بیمار را معاینه کند. برای تشخیص‌های جدی‌تر به آزمایشات خون و عکسبرداری از چشم هم نیاز خواهد بود.
سابقه پزشکی
گرفتن سابقه پزشکی اولین قدم در ارزیابی چشم درد بیمار است. در ادامه به چند مورد از سوالات احتمالی که پزشکان از بیماران می‌پرسند اشاره می‌کنیم: (هرچند این لیست شامل تمام جزئیات نیست)
- آیا دچار کم بینایی شده‌اید؟ (اگر جواب مثبت است، باید فوراً به یک متخصص چشم مراجعه کنید.)
- آیا تا به حال دچار تروما به چشم شده‌اید؟ (اگر جواب مثبت است، باید فوراً به یک متخصص چشم مراجعه کنید.)
- آیا هیچ علامتی همچون سردرد، حساسیت به نور، تب، ترشحات چشم یا بینی بهمراه درد چشم داشته‌اید؟
- آیا از لنزهای تماسی استفاده می‌کنید؟ اگر پاسخ مثبت باشد پزشک سوالات بیشتری درباره برنامه زمانی استفاده از این لنزها، عادت استفاده از لنز در حین خوابیدن و نحوه نظافت آنها خواهد پرسید.
- آیا احساس می‌کنید جسمی خارجی یا شن ریزه در چشم‌های خود دارید؟
معاینه چشم
علاوه بر گرفتن سابقه پزشکی، پزشک چشم‌های بیمار را نیز معاینه خواهد کرد. آزمایشات بسیاری در این رابطه وجود دارند؛ انجام هر یک از این آزمایشات به حدسیات پزشک بستگی دارد، پزشک می‌تواند یکی یا همه آنها را انجام دهد. برخی از نمونه‌های معاینه چشم عبارتست از:
- سنجش حدت بینائی
- رنگ آمیزی با فلورسئین (برای خراش قرنیه)
- اندازه گیری فشار درون چشم با تونومتری (برای آب سیاه)
- معاینه شبکیه چشم (برای یووئیت و نوریت اپتیک)
- معاینه با لامپ اسلیت
آزمایش‌های تصویربرداری
آزمایش‌های تصویربرداری به منظور تأیید برخی از تشخیص‌های پزشکی برای چشم درد انجام می‌شود. برای مثال، سی تی اسکن برای بررسی سلولیت اوربیتال انجام می‌شود، در حالیکه از اسکن ام آر آی یا روش تصویربرداری با تشدید مغناطیسی برای موارد مشکوک به نوریت اپتیک کمک گرفته می‌شود.
تست‌های خون
معمولاً از آزمایش خون برای تشخیص درد چشم استفاده نمی‌شود مگر آن که شخص مشکوک به داشتن بیماری سیستماتیک پیش‌زمینه‌ای باشد. ولی برای ارزیابی سلولیت اوربیتال نمونه خون کشت می‌شود و شمارش کامل گلبول‌های قرمز خون (CBC) انجام خواهد شد.
درمان درد چشم
درمان چشم درد حول برطرف کردن علت اصلی درد می‌چرخد. در برخی موارد، چشم درد را می‌توان با یک بار مراجعه به پزشک برطرف کرد. در سایر موارد شاید نیاز باشد به یک متخصص چشم مراجعه کنید.
استراتژی‌های مراقبت از خود
گاهی اوقات امکان مراجعه سریع به مطب پزشک وجود ندارد. انجام استراتژی‌های خود مراقبتی زیر می‌تواند به تسکین درد تا زمان مراجعه به پزشک کمک کند. شاید پزشک پس از ارزیابی وضعیت چشم‌هایتان و مطمئن شدن از عدم وجود یک بیماری جدی همین درمان‌ها را برایتان تجویز کند.
برای گل مژه
یک کمپرس مرطوب و گرم را به مدت 10 دقیقه روی چشم مبتلا به گل مژه قرار دهید، این کار را 3 الی 4 بار در روز تکرار کنید تا ناراحتی تسکین یافته و گل مژه به خودی خود از بین برود. هرگز گل مژه را فشار ندهید زیرا این کار باعث پخش شدن عفونت خواهد شد.
برای خشکی چشم
بهتر است یک یا چند مورد از استراتژی‌های زیر را در نظر داشته باشید:
- سعی کنید زیاد پلک نزنید، مخصوصاً در حال انجام دادن کارهایی که نیاز به تمرکز چشم‌ها دارد از جمله مطالعه یا استفاده از کامپیوتر.
- در اتاق مطالعه یا محل کار خود یک دستگاه بخور قرار دهید.
- قرار گرفتن چشم‌ها در معرض باد کولر یا گرما را به حداقل برسانید.
- در روزهای خشک و بادی از عینک‌هایی که هر دو روی شیشه لایه‌های حفاظتی برای محافظت از چشم‌ها دارند استفاده کنید.
برای اجسام خارجی در چشم
بهتر است تا وقتی که به پزشک مراجعه کنید روی چشم خود را بپوشانید. با پایین آوردن تعداد پلک زدن‌ها، احتمال خراشیده شدن بیشتر چشم کاهش خواهد یافت. ولی مطمئن شوید که برای بیش از چند ساعت چشم خود را نبندید، زیرا باکتری‌ها در محیط‌های تاریک و گرم رشد می‌کنند.
برای کنژنکتیویت ویروسی یا آلرژیک
یک کمپرس خنک و مرطوب را روی چشم‌های خود بگذارید تا ناراحتی چشم‌ها تسکین یابد.
دارو
پزشک داروهای مختلفی را هم به منظور تسکین درد و هم به منظور درمان مشکلات پیش‌زمینه‌ای تجویز خواهد کرد، از جمله این داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قطره‌های چشمی ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID ها) برای تسکین چشم درد تجویز می‌شود. اگرچه این قطره‌ها تأثیر بسیار خوبی دارند ولی نباید برای مدت طولانی از آنها استفاده کرد زیرا باعث بروز مشکلاتی برای قرنیه می‌شوند.
- قطره‌های چشمی آلرژی، که هم بصورت بدون نسخه و هم با نسخه موجود است، می‌تواند قرمزی، خارش و پف کردن کنژنکتیویت ناشی از آلرژی را تسکین دهد.
- اگرچه قطره اشک مصنوعی برای درمان عارضه‌ای استفاده نمی‌شود ولی می‌توان از آنها برای کنترل خشکی چشم‌ها کمک گرفت. اشک مصنوعی در اشکال مختلفی عرضه می‌شود (از جمله مایع، ژل، پماد و غیره) و بصورت بدون نسخه موجود است. اگر این قطره‌ها را در یخچال نگهداری کنید پس از مصرف احساس آرامش بخشی به شما خواهند داد.
- برای آن دسته از افرادی که دچار خشکی چشم شدید یا مزمن هستند، متخصص چشم داروهایی همچون سیکلوسپورین موضعی یا لیفتگراست را تجویز خواهد کرد.
- قطره چشمی آنتی بیوتیک معمولاً برای درمان کنژنکتیویت باکتریال و کراتیت باکتریال تجویز می‌شود.
- قطره چشمی آب سیاه – که چندین نوع از آن در باز وجود دارد – فشار داخل چشم‌ها را کاهش می‌دهد. برای آب سیاه حاد زاویه بسته، قطره چشمی به همراه داروی خوراکی یا تزریقی (موسوم به استازولامید) برای کاهش فوری فشار داخل چشم تجویز می‌شود.
- آنتی بیوتیک‌های خوراکی برای درمان برخی از علل درد چشم استفاده می‌شود، از جمله:
- گل مژه‌ای که به خودی خود از بین نرود یا عفونی شود
- عفونت باکتریال سینوس
- آنتی بیوتیک تزریقی، که بصورت تزریق وریدی به بیمار تزریق می‌شوند و برای درمان سلولیت اوربیتال مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- قطره چشمی استروئیدی (یا قرص) که برای درمان علل جدی‌تر درد چشم مورد استفاده قرار می‌گیرد همچون یووئیت قدامی.
- کورتیکواستروئید با دوز بالا که بصورت خوراکی یا تزریق درون وریدی برای درمان نوریت اپتیک تجویز می‌شود.
جراحی
گاهی اوقات برای درمان چشم درد نیاز به جراحی خواهد بود. برای مثال، در صورت ابتلای بیمار به آب سیاه حاد زاویه بسته، به محض پایین آمدن فشار اولیه داخل چشم، باید برای تخلیه مایعات از چشم از لیزر درمانی یا در موارد نادر از جراحی کمک گرفت. برای موارد شدید کراتیت، در صورتی که قرنیه در سطح وسیعی خراشیده شده یا نازک شده باشد، به عمل پیوند قرنیه نیاز خواهد بود.
پیشگیری
برخی از چشم دردها قابل پیشگیری هستند. در ادامه به چند استراتژی پیشگیرانه به منظور پیشگیری مشکلات چشمی اشاره می‌کنیم:
- برای پیشگیری از گل مژه و کنژنکتیویت، باید بطور منظم دست‌های خود را بشویید؛ مخصوصاً پیش از آرایش کردن چشم‌ها یا گذاشتن لنزهای تماسی داخل چشم‌ها. همچنین بهتر است هر شب با یک حوله تمیز آرایش چشم‌های خود را پاک کنید. هرگز قطره‌های چشمی را با هیچکس شریک نشوید و هرگز نگذارید نوک قطره چشمی با سطح چشمتان تماس پیدا کند، زیرا این کار باعث انتقال باکتری می‌شود.
- اگر فعالیت‌هایی انجام می‌دهد که خطر جراحت چشم در آنها بالاست (مثل بریدن چوب یا فلز)، برای پیشگیری از خراش قرنیه باید از عینک حفاظتی استفاده کنید. مطمئن شوید که لنز تماسی خود را به خوبی تمیز کرده و بیش از مدت مجاز از آنها استفاده نکنید.
