بیماری گریوز چشمی که به عنوان افتالموپاتی گریوز یا هریس چشمی نیز شناخته می‌شود، مشکلی است که معمولا در افراد دچار بیماری پرکاری تیروئید به علت بیماری گریوز ایجاد می‌شود. بیماری گریوز نوعی بیماری خودایمن است که به دلیل آنتی‌بادی‌های تولیدشده بدن علیه گیرنده‌های موجود روی سلول‌های تیروئیدی و همچنین روی سطح سلول‌های قرارگرفته در پشت چشمها ایجاد می‌شود. به ندرت این مشکل، پوست را بیشتر در قسمت جلوی پاها نیز درگیر می‌کند. بیماری گریوز منجر به فعالیت بیش از حد غده تیروئید (هیپرتیروئیدیسم) می‌شود. در نیمی ار مبتلایان به بیماری گریوز علائم چشمی نیز بروز می‌کنند که معمولا خفیف و قابل درمان هستند.
بیماری گریوز چشمی (افتالموپاتی گریوز)
در نیمی از مبتلایات به بیماری گریوز علائم چشمی بروز می‌کند. معمولا علائم چشمی خفیف و به راحتی قابل درمان هستند. علت بروز مشکلات چشمی ورم بافت‌ها، عضلات و چربی در حفره چشم است. این ورم باعث اگزوفتالموس (برون‌چشمی) می‌شود. اگزوفتالموس به بیرون‌زدگی غیرطبیعی چشم گفته می‌شود و معمولا در بیماری گریوز مشاهده می‌شود. پلک‌ها و غشاها ممکن است به دلیل تورم عضلات و بافت‌های پشت حفره چشم به عقب کشیده شوند که این منجر به عدم پوشش قرنیه و عفونت آن می‌شود. قرنیه یک لایه شفاف گنبدی‌شکل است که مستقیما روی عنبیه و مردمک چشم قرار می‌گیرد.
در موارد شدید، تورم می‌تواند باعث سفتی عضلات حرکت‌دهنده حدقه چشم شود بطوریکه چشم نمی‌تواند به درستی حرکت کند. به‌علاوه، تورم می‌تواند روی عصب چشم فشار وارد کرده و باعث اختلال بینایی شود.
غده تیروئید چیست؟
غده تیروئید یک غده درون‌ریز پروانه‌ای شکل است که در حالت طبیعی در قسمت پایین بخش جلوی گردن قرار گرفته است. کار غده تیروئید تولید هورمون‌های تیروئیدی است. این هورمون‌ها به داخل جریان خون ترشح شده و سپس به بافت‌های مختلف بدن منتقل می‌شوند. هورمون تیروئید به بدن کمک می‌کند تا انرژی مصرف کند، گرم بماند و مغز، قلب، عضلات و سایر اندام‌ها عملکرد بهینه داشته باشند.
علل بیماری هریس چشمی
زمانی که سیستم ایمنی به عضلات و سایر بافت‌های چشمی در حفره چشم حمله می‌کند، ورم و اسکار ناشی از التهاب باعث بروز علائم فوق‌الذکر می‌شود. در موارد شدید ممکن است پوشش شفاف روی چشم(قرنیه) زخم شود، یا عصب بینایی آسیب ببیند که هر یک از این موارد ممکن است در صورت عدم درمان منجر به از دست رفتن دائم بینایی شود. زخم قرنیه اغلب به دلیل بیرون‌زدگی چشم و همزمان اسکار ناشی از به عقب جمع شدن پلک چشم ایجاد می‌شود. و آسیب به عصب بینایی به دلیل ضخیم، ملتهب و/یا دچار اسکار شدن عضلات و در نتیجه فشار این عضلات روی عصب بینایی در پشت حفره چشم بروز می‌کند.
در بیشتر بیمارانی که در آنها افتالموپاتی گریوز بروز می‌کند، چشمها بیرون‌زدگی پیدا کرده یا پلک چشم تا حدی دچار عقب‌رفتگی می‌شود. تعداد زیادی از بیماران دچار افتالموپاتی خفیف تا متوسط گریوز طی یک دوره 3-2 ساله به صورت خودبخود بهبود پیدا می‌کنند یا خود را با مشکل پیش‌آمده تطبیق می‌دهند. حدود 10 درصد بیماران دچار افتالموپاتی شدید می‌شوند. این مشکل به دلیل التهاب عضلات و در نتیجه تورم ایجاد می‌شود. این عضلات ممکن است سخت شوند که این اتفاق مانع حرکت چشمها شده و منجر به دوبینی و فشار روی عصب بینایی و در نتیجه از دست رفتن بینایی می‌شود. در برخی بیماران، بیرون‌زدگی چشم مانع بسته شدن صحیح پلک‌ها می‌شود و این باعث آسیب‌پذیر شدن قرنیه می‌شود. زمانی که عصب بینایی درگیر شود از دست رفتن بینایی پیشرونده و برگشت‌ناپذیر اتفاق می‌افتد. به ندرت، ممکن است تورم باعث بروز گلوکوما شود که این مشکل عصب بینایی را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
افتالموپاتی گریوز چه علائمی دارد؟
علائم چشمی اغلب در عرض 6 ماه از تشخیص بیماری گریوز شروع می‌شوند. در موارد نادر، علائم چشمی ممکن است پس از درمان بیماری تیروئید هم بروز کنند. در برخی بیماران دچار علائم چشمی، هیپرتیروئیدیسم هیچگاه بروز نمی‌کند. شدت علائم چشمی به شدت هیپرتیروئیدیسم ارتباطی ندارد.
احساس سوزش یا احساس شن ريزه در چشم، قرمزی یا التهاب ملتحمه (بخش سفید کره چشم)، ریزش اشک زیاد یا خشکی چشم، ورم پلک‌ها، حساسیت به نور، بیرون زدگی چشمها (پروپتوز نیز نامیده می‌شود) و دوبینی از جمله این علائم هستند. در صورت پیشرفت، ممکن است حرکت چشم و پلک‌ها کاهش پیدا کند، چشم با زخم روی قرنیه به صورت کامل بسته نشود، عصب بینایی تحت فشار قرار گیرد و فرد دچار کوری شود که البته مورد آخر به ندرت اتفاق می‌افتد.
در بیماری گریوز چشمی، بافت اطراف چشم مورد حمله قرار می‌گیرد و در نتیجه ملتهب و متورم می‌شود که در نتیجه آن:
- قرمزی و درد
- پف کردن اطراف چشم
- بیرون‌زدگی چشم
- خشکی و سوزش چشم که زمانی اتفاق می‌افتد که پلک چشمها به دلیل بیرون زدگی چشم به صورت کامل بسته نمی‌شوند.
ورم پیشرونده ممکن است باعث بروز موارد زیر شود:
- افزایش فشار داخل حفره چشم
- سردرد که با حرکات چشم تشدید می‌شود.
- کاهش بینایی که به دلیل فشار بافت‌های متورم روی عصب بینایی بروز می‌کند.
عضلات اطراف چشمها مستعد حمله لنفوسیت‌ها هستند. با صفت شدن این عضلات قابلیت کشش آنها نیز از بین می‌رود و علائم زیر بروز می‌کند:
- چشمها بیرون‌زدگی پیدا می‌کنند و به نظر می‌رسد فرد به جایی خیره شده است.
- حرکات طبیعی چشم محدود می‌شود و در نتیجه فرد دچار دوبینی می‌شود.
با بروز این علائم، ممکن است فرد دچار ترس از دست دادن بینایی خود شود. اما خوشبختانه تقریبا هیچ یک از بیماران به دلیل بیماری هریس چشمی دچار کوری نمی‌شوند.
تشخیص بیماری گریوز چشمی چگونه انجام می‌شود؟
چنانچه پیش از این در فرد هیپرتیروئیدیسم تشخیص داده شده باشد پزشک ممکن است با معاینه چشمها و مشاهده ورم و بزرگ شدن ماهیچه‌ای چشم پی به وجود بیماری هریس چشمی ببرد. سی‌تی اسکن و تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) عضلات چشم ممکن است مفید باشد. بیماری گریوز معمولا با علائم دیگر تیروئید پرکار همراهی دارد. با این حال ممکن است علائم معمول هیپرتیروئیدیسم همیشه وجود نداشته باشند. در حقیقت، بیماری گریوز چشمی می‌تواند حتی زمانی که تیروئید پرکار نیست هم اتفاق بیافتد.
در بیشتر مواقع بیماری گریوز به خودی خود بهبود پیدا می‌کند. اگرچه، در برخی بیماران ممکن است علیرغم درمان غده تیروئید پرکار و درمان‌های اختصاصی چشم علائم همچنان پابرجا باشند.
افتالموپاتی گریوز چگونه درمان می‌شود؟
اگر مبتلا به افتالموپاتی گریوز هستید درمان‌های زیر می‌تواند به بهبود وضعیت چشمها و بینایی شما کمک کند.
روی چشمها کمپرس سرد بگذارید
رطوبت اضافی ممکن است تسکین‌دهنده باشد.
عینک آفتابی بزنید
چشمان فرد مبتلا به بیماری هریس چشمی در مقابل اشعه فرابنفش آسیب‌پذیرتر بوده و حساسیت بیشتری به نور خورشید دارد. زدن عینک آفتابی چشمها را در مقابل خورشید و باد محافظت می‌کند.
از قطره‌های چشمی روان‌کننده استفاده کنید
قطره‌های چشمی مانند اشک مصنوعی ممکن است به بهبود خشکی چشم کمک کند. اطمینان حاصل کنید که از قطره‌های چشمی استفاده می‌کنید که حاوی رفع‌کننده‌های قرمزی چشم نیستند. قبل از رفتن به رختخواب برای جلوگیری از خشک شدن قرنیه از یک ژل روان‌کننده استفاده کنید چرا که ممکن است پلک‌ها موقع خواب همه سطح چشم را نپوشانند.
ارتفاع قسمتی که سرتان روی تخت قرار می‌گیرد را افزایش دهید
بالاتر نگه‌داشتن سر نسبت به بقیه بدن به کاهش ورم و فشار روی چشمها کمک می‌کند.
منشورها
چنانچه فرد مشکل دوبینی داشته باشد، ممکن است پزشک عینک دارای منشور برای وی تجویز کند. هرچند منشورها در همه مبتلایان به دوبینی خوب عمل نمی‌کنند و پزشک ممکن است به عنوان یک گزینه موثرتر جراحی را توصیه کند.
استروئیدها
ورم چشمها ممکن است با استفاده از درمان‌های مبتنی بر استروئیدها مانند هیدروکورتیزون یا پردنیزون بهبود پیدا کند.
جراحی پلک چشم
از آنجا که در بیماری گریوز چشمی، پلک‌ها معمولا خیلی از هم باز همی‌شوند ممکن است بستن آنها دشوار باشد و حدقه چشم را نپوشانند. این اتفاق باعث اشک‌ریزی و سوزش زیاد می‌شود. تصحیح موقعیت چشمها با کمک جراحی به کاهش سوزش کمک می‌کند.
جراحی عضله چشم
گاهی اوقات بافت اسکار افتالموپاتی گریوز می‌تواند باعث کوتاهی بیش از حد یک یا تعداد بیشتری از عضلات چشم شود. این اتفاق باعث به هم خوردن تنظیم چشمها شده و منجر به دوبینی می‌شود. در جراحی عضله جراح سعی می‌کند با با بریدن عضله درگیر در حدقه و به عقب کشیدن آن دوبینی را تا حد امکان تصحیح کند. هدف در اینجا دستیابی به تک‌بینی موقع خواندن و نگاه کردن مستقیم به جلو است. در برخی موارد، فرد ممکن است نیاز به بیش از یک عمل جراحی برای حصول نتیجه مورد نظر داشته باشد. این جراحی‌ها توسط پزشک متخصص چشم که افتالمولوژیست نیز نامیده می‌شود انجام می‌شوند.
جراحی رفع فشار از روی حدقه چشم
زمانی که بینایی در خطر قرار می‌گیرد نوعی جراحی به نام جراحی رفع فشار از روی حدقه چشم توصیه می‌شود. در این روش، استخوان بین حفره چشم و سینوس‌ها برداشته می‌شوند و به این ترتیب فضای بیشتری برای بافت‌های متورم فراهم می‌می‌شود. البته این خطر وجود دارد که دوبینی در صورت وجود رفع نشود یا حتی بعد از عمل ایجاد شود.
همه این مداخلات جراحی باید در یک مرکز مراقبت پزشکی متخصص در این زمینه انجام شوند چرا که رویکرد تیمی و زمانبندی صحیح برای اطمینان از حداکثر موفقیت و حداقل خطر در این عمل‌ها ضروری است.
نگه‌داشتن سطح تیروئید خون در محدوده نرمال اهمیت دارد. پس از درمان تیروئید پرکار، ریسک کم‌کاری تیروئید بالا می‌رود. وجود مقدار کافی تیروئید برای جلوگیری از تشدید بیماری هریس چشمی ضروری است.
پیشگیری
بیماری گریوز و بیماری چشمی مربوطه قابل پیشگیری نیستند. اگرچه، درمان هیپرتیروئیدیسم با کمک ید رادیواکتیو احتمال بیشتری دارد که بیماری چشمی را تشدید کند و بهتر است در صورت امکان در بیماران مبتلا به بیماری چشمی متوسط یا خفیف از انجام آن خودداری شود. درمان با کمک داروهای آنتی‌تیروئید یا جراحی روی مسیر بیماری چشمی تاثیری ندارد.
اگر ید رادیواکتیو برای درمان هیپرتیروئیدیسم در بیماران دچار بیماری چشمی متوسط تا شدید مورد استفاده قرار گیرد مصرف داروی کورتیکواستروئید (پردنیزون) در زمان درمان ممکن است به پیشگیری از تشدید بیماری گریوز چشمی کمک کند.
در افراد سیگاری در مقایسه با غیرسیگاری‌ها، احتمال بروز افتالموپاتی گریوز بیشتر است و به همین دلیل باید سعی کنند سیگار را ترک کنند. قرارگیری در معرض دود سیگار اثری مشابه با کشیدن سیگار دارد و به همین دلیل باید از دود سیگار به هر شکل ممکن پرهیز کرد.
