در معاینات دوره‌ای چشم، یکی از عواملی که چشم‌پزشک مورد بررسی قرار می‌دهد، فشار چشم است. این یک تصویر کلی و مهم از سلامت چشم ارائه می‌کند و علائم آسیب‌دیدگی عصب چشم که ممکن است بر بینایی شما تأثیر داشته باشد را مشخص می‌سازد.
چشمان شما پر از مایع است. فشار “نرمال” چشمان در طول روز تغییر کرده و در هر فرد متفاوت است. در چشمان سالم، مایع آزادانه تخلیه می‌شود تا فشار چشم ثابت بماند.
اگر فشار چشم به طور مستمر خیلی کم یا خیلی زیاد باشد باید آن را به عنوان یک هشدار در مورد ابتلا به مشکلات بینایی تلقی کرد.
فشار عادی چشم چیست؟
واحد سنجش فشار چشم، میلیمتر جیوه است و مانند روشی که دما با استفاده جیوه سنجیده می‌شود اندازه‌گیری می‌شود. فشار عادی چشم معمولاً بین 10 تا 20 میلیمتر جیوه است. اگر فشار چشم خیلی زیاد یا خیلی کم باشد به بینایی شما آسیب وارد می‌کند.
بالا بودن فشار چشم که علامت دیگری نداشته باشد، هایپرتنشن یا پرفشاری چشم است. فشار چشم برخی افراد بالا است و به چشم آنها نیز آسیبی وارد نمی‌شود و در برخی دیگر از افراد نیز ممکن است با وجود عادی بودن فشار چشم، مشکلات بینایی وجود داشته باشد.
اگر فردی به گلوکوم مبتلا باشد، فشار چشم ممکن است به عصب آن آسیب وارد کند. این آسیب‌دیدگی باعث کاهش دائمی بنایی می‌شود. اگر گلوکوم تحت درمان قرار نگیرد منجر به کوری کامل می‌شود.
چرا فشار چشم مهم است؟
فشار طبیعی چشم به حفظ شکل چشم کمک می‌کند که از 2 میلیون قسمت چشم که به شما در دیدن کمک می‌کند حفاظت می‌کند. برخلاف فشار خون، محدوده خطر در فشار چشم باعث کاهش درد می‌شود. محدوده نرمال فشار چشم در هر فرد متفاوت است. فشار چشم در یک نفر از هر 3 نفر مبتلا به گلوکوم هرگز بالا نمی‌رود در حالی که فشار چشم در برخی افراد ممکن است بیش از حد نرمال باشد و به عصب‌های آنها نیز آسیبی وارد نشود. به همین دلیل شما باید به طور دوره‌ای به متخصص چشم یا چشم‌پزشک مراجعه کنید.
فشار بالا
اگر مایع جلوی چشم آن گونه که باید، تخلیه نشود یا اگر مایع زیادی در چشم شما تولید شود، فشار داخل آن به شدت افزایش می‌یابد. پزشک ممکن است این عارضه را پرفشاری چشم بنامد.
این عارضه باعث ابتلا به گلوکوم می‌شود که گروهی از بیماری‌هایی است که منجر به کوری می‌شوند. فشار چشم بالا یکی از مهم‌ترین علل ابتلا به گلوکوم است. گلوکوم درد ندارد و ممکن است شما سالیان زیادی به آن مبتلا باشید و تغییری هم در بینایی شما ایجاد نشود بنابراین بررسی فشار چشم به شما کمک می‌کند که به موقع نسبت به آن آگاهی یابید.
ممکن است فشار چشم شما پس از آسیب‌دیدگی یا بیماری افزایش یابد. برخی داروها مانند استروئیدها نیز ممکن است باعث افزایش فشار داخل چشم شوند. این عارضه ممکن است پس از انجام برخی فرایندهای طبی مانند زمانی که یک لوله از گلوی شما عبور داده می‌شود نیز اتفاق بیفتد.
فشار پایین
پایین بودن فشار چشم باعث نگرانی کمتری نسبت به بالا بودن آن می‌شود. غالباً، فشار چشم افراد به دلیل نشت چشم پس از انجام عمل جراحی کاهش می‌یابد.
برای برخی افراد، فشار چشم بسیار پایین باعث تاری دید یا بروز مشکلات دیگر می‌شود. برخی دیگر از افراد نیز با پایین بودن فشار چشم مشکلی ندارند.
اگر فشار چشم کمتر از 5 میلیمتر جیوه باشد، پزشکان به آن هایپوتونی اوکلار می‌گویند و ممکن است باعث بروز مشکلات متعددی شود که برخی از آنها عبارتند از:
- تورم قرنیه، قوز قسمت خارجی شفاف چشم
- آب مروارید
- آسیب‌دیدگی ماکولا، قسمت حساس به نور در شبکیه که به شما امکان دیدن را می‌دهد
- ناراحتی
علت بالا رفتن فشار چشم
فشار چشم بالا که به عنوان اوکولار هایپرتنشن نیز شناخته می‌شود معمولاً به دلیل تجمع مایع در چشم ایجاد می‌شود. در چشم سالم، یک مایع شفاف ژلاتینی به نام زجاجیه وجود دارد که به حفظ ساختار و فشار چشم کمک می‌کند. به هرحال، فشار بالا در چشم اگر به موقع تشخیص داده نشود ممکن است باعث آسیب‌دیدگی عصب‌های بینایی و در نتیجه بروز مشکلات شدید بینایی و در نهایت کوری شود. از آنجا که فشار چشم بالا، علامت خارجی مشخصی مانند درد ندارد نمی‌توان بدون معاینه چشم به آن پی برد. اگر شما درد داشتید با پشت چشم خود احساس فشار می‌کردید احتمالاً به سینوزیت مبتلا شده‌اید. تورم سینوس‌ها باعث ابتلا به سر درد فشاری می‌شود اما این مانند فشار بالای داخل چشم نیست. معمولاً، سینوزیت خود به خود بهبود می‌یابد و نیازی به درمان ندارد ولی در موارد شدید یا پیچیده باید به یک پزشک عمومی مراجعه کنید. روش‌های مختلفی برای درمان بالا بودن فشار چشم وجود دارد که پس از بررسی برخی دلایل ابتلا به آن به آنها می‌پردازیم.
تولید زیاد مایع زجاجیه
اگر تولید ماده زجاجیه زیاد باشد باعث تجمع سریع مایع و افزایش فشار داخل چشم می‌شود. تخلیه کم مایع زجاجیه: تخلیه زجاجیه از طریق ساختاری به نام شبکه ترابکولار تخلیه می‌شود. اگر این شبکه مسدود شده یا دچار اختلال شود، زجاجیه به طرز صحیحی تخلیه نمی‌شود و در نتیجه فشار داخل چشم افزایش می‌یابد.
ترومای چشم
آسیب‌دیدگی چشم چه آسیب‌دیدگی‌های اخیر چه آسیب‌دیدگی‌های قدیمی باعث عدم تعادل بین تولید و تخلیه مایع در چشم می‌شود. داروها: درمان‌های استروئیدی ممکن است باعث افزایش فشار داخل چشم و ابتلا به گلوکوم شوند. حتی استفاده از قطره‌های چشم پس از انجام عمل‌های جراحی اصلاح عیوب انکساری نیز ممکن است باعث بروز مشکلات شوند.
بیماری‌های چشم
برخی بیماری‌های چسم با فشار داخل چشم ارتباط دارند. برخی از این بیماریها عبارتند از قوز قرنیه و سندرم افتادگی پیگمنت.
عوامل دیگر
برخی عوامل ژنتیکی و عوامل مرتبط به سن نیز با افزایش فشار داخل چشم ارتباط دارند. افرادی که سن آنها بیش از 40 سال است و آنهایی که سابقه فامیلی ابتلا به گلوکوم دارند بیش از سایرین در معرض پرفشاری چشم هستند.
اندازه‌گیری فشار چشم
اپلاناسیون تونومتری
روش‌های مختلفی برای اندازه‌گیری فشار چشم وجود دارد. یکی از این روش‌ها که بدون درد است، اپلاناسیون تونومتری نام دارد. اصطلاح اپلانیت به معنی باد کردن است. در بیشتر مطب‌های چشم‌پزشکی، فشار چشم با استفاده از اپلاناسیون تونومتری گلدمن اندازه‌گیری می‌شود و یک استاندارد طلایی برای اندازه‌گیری فشار چشم محسوب می‌شود.
در این آزمایش، چشم‌ها با قطره بیحس کننده بیحس می‌شوند. به علاوه مقدار کمی از رنگ غیر سمی نیز در چشم ریخته می‌شود. متخصص چشم، سر شما را در دستگاهی به نام اسلیت لامپ قرار می‌دهد. سپس یک سری کوچک به آرامی سطح چشم را لمس کرده و فشار چشم را اندازه‌گیری می‌کند. فشار چشم بر اساس نیروی مورد نیاز برای صاف کردن یک ناحیه ثابت قرنیه اندازه‌گیری می‌شود.
این تست ممکن است تحت تأثیر شرایط مختلفی مانند کم یا زیاد بودن رنگ در چشم یا ضخامت و نازکی قرنیه قرار گیرد. به عنوان مثال، می‌دانیم که در قرنیه نازک که ممکن است به صورت طبیعی یا اکتسابی باشد اگر یک بیمار که عمل لیزر را برای اصلاح عیوب انکساری چشم خود انجام داده ست، فشار چشم با این ابزار سنجیده شود به طور مصنوعی پایین نشان داده می‌شود. به علاوه، قرنیه نازک یک عامل مؤثر در ابتلا به گلوکوم است بنابراین سنجش ضخامت قرنیه بخشی از معاینه جامع چشم است باید در اولین ویزیت و همچنین ویزیت‌های بعدی انجام شود.
پنوماتونومتری
یک روش دیگر اندازه‌گیری فشار داخل چشم، پنوماتونومتری است که در صورت وجود زخم یا بافت اسکار در قرنیه بسیار مفید است اما باید به عنوان بخشی از معاینه دوره‌ای در نظر گرفته شود. در این مورد از قطره بیحسی نیز استفاده می‌شود اما نیازی به استفاده از رنگ نیست. پنوماتونومتر نیز فشار را چاپ کرده بنابراین می‌توان کیفیت اندازه‌گیری را نیز سنجید. پنوماتونومتری کمتر تحت تأثیر ضخامت قرنیه قرار می‌گیرد.
ریبوند تونومتری
ریبوند تونومتری یکی دیگر از روش‌های اندازه‌گیری فشار چشم است. یک پرآب با نوک پلاستیکی کوچک به آرامی روی قرنیه کشیده می‌شود. به استفاده از قطره‌های بیحس کننده برای انجام این اندازه‌گیری نیازی نیست و از ابزاری به نام iCare استفاده می‌شود که می‌توان آن را در منزل نیز به کار گرفت. این یک وسیله قابل حمل است و کاربریان برای کودکان یا بیمارانی که نمی‌توانند از روش‌های سنتی‌تر اندازه‌گیری فشار استفاده کنند ساده است. یک ابزار قابل حمل دیگر که کار کردن با آن آسان است، تونوپن می‌باشد که نوع الکترونیکی تونومتری ایندنتاسیون است. به هر حال، بر خلاف iCare، برای استفاده از تونوپن باید از قطره‌های بیحس کننده استفاده کنید.
تونومتری پف هوا
تونومتری غیر لمسی (یا تونومتری پف هوا) نوعی روش اندازه‌گیری فشار چشم است که در آن از پالس‌های هوا به قرنیه باد شده استفاده می‌شود. با این که در مورد صحت اندازه‌گیری به این روش تردید وجود دارد اما تجهیزات مدرن نشان می‌دهد که با تونومتری گلدمن ارتباط دارد.
روش‌های دیگر تونومتری
علاوه بر روش‌های اندازه‌گیری فشار چشم که در مورد آنها توضیح داده شد، روش‌های دیگری نیز برای سنجش این فشار وجود دارند. به یاد داشته باشید که زمانی که شما فشار چشم خود را 4 تا 6 مرتبه در سال اندازه‌گیری می‌کنید، پزشکان فقط آن را در یک قسمت کوچک اندازه‌گیری می‌کنند. فشار چشم در طول روز متغیر است و نوسانات فشار چسم ممکن است مضر باشند به خصوص برای بیماران مبتلا به گلوکوما؛ بنابراین، روش‌های جدیدی برای اندازه‌گیری 24 ساعته فشار چسم توسعه یافته‌اند، به عنوان مثال از یک لنز تماسی که یک سنسور فشارسنج چشمی دارد استفاده می‌شود. با این حال از این تجهیزات هنوز به صورت روتین در معاینات استفاده نمی‌شود اما منتظر نواری‌های مهم در درمان گلوکوما در آینده باشید.
درمان فشار چشم بالا
اگر فشار چشم بیش از 21 میلیمتر جیوه باشد به این معنی است که فشار داخل چشم شما بالا است. به هر حال، بالا بودن فشر چشم به خودی خود یک بیماری محسوب نمی‌شود و فقط نشانه‌ای است که باید به دقت تحت نظر قرار گیرد زیرا با افزایش سن ممکن است باعث ابتلا به گلوکوما شود.
ممکن است برای درمان بالا بودن فشار چشم و پیشگیری از تجمع مایع که در نهایت باعث آسیب‌دیدگی عصب بینایی شما می‌شود داروهایی به صورت قطره برای شما تجویز شود. باید این داروها را به دقت مطابق دستور چشم‌پزشک استفاده کنید. هدف اصلی درمان، کاهش فشار چشم است که ممکن است بینایی شما را تهدید کند. نخست، از شما خواسته می‌شود گه قطره‌ها را در چشم خود بریزید تا در زمان درمان، تأثیر مثبتی داشته باشد. این داروها دارای عوارض جانبی نیز هستند بنابراین شما باید به طور مرتب ویزیت شوید تا نسبت به پیشروی طبیعی روند درمان شما اطمینان حاصل شود. به هر حال اگر بالا بودن فشار چشم شما با به کار گیری این اقدامات درمانی بهبود نیافت ممکن است شما در حال ابتلا به گلوکومای زاویه باز باشید. در این صورت چشم‌پزشک روش‌های درمانی مناسب را برای شما تجویز خواهد کرد.
عمل جراحی با لیزر نیز یک گزینه است البته معمولاً انجام این عمل به دلیل احتمال ابتلا به گلوکومای ناشی از عمل جراحی توصیه نمی‌شود. علیرغم این، برخی افراد ممکن است در معرض ابتلا به گلوکوما قرار داشته باشند یا واکنش خوبی نسبت به داروها نشان ندهند.
