در عارضه انحراف چشم چشم‌ها با یکدیگر هم‌راستا نیستند. در این حالت جهت نگاه هر یک از چشم‌ها با یکدیگر متفاوت است.
در شرایط طبیعی، شش عضله که حرکت چشم را کنترل می‌کنند باعث می‌شوند که هر دو چشم در یک جهت قرار بگیرند. افرادی که دارای انحراف چشم هستند، قادر به کنترل حرکت چشمان خود نیستند و نمی‌توانند چشم‌های خود را در یک راستا قرار دهند. درمان انحراف چشم با لیزر یکی از جدیدترین روش‌های رفع این عارضه چشمی با کم‌ترین عوارض و دوره نقاهت کوتاه است.
انواع انحراف چشم
انحراف چشم (استرابیسم) با توجه به مسیر چرخش چشم‌ها دارای انواع زیر است :
- چرخش چشم‌ها به داخل (ایزوتروپی)
- چرخش چشم‌ها به خارج (اگزوتروپی)
- چرخش چشم‌ها به بالا (هایپرتروپی)
- چرخش چشم‌ها به پایین (هیپوتروپی)
انواع متداول انحراف چشم به شرح زیر می‌باشند :
ایزوتروپی تطابقی
این نوع انحراف چشم در اثر عدم درمان دوربینی چشم یا عوامل ژنتیکی (سابقه خانوادگی) ایجاد می‌شود. توانایی تمرکز چشم‌ها با جهت نگاه مرتبط است، به همین جهت تلاش برای تمرکز بیشتر برای نگاه به اشیاء در فاصله دور می‌تواند باعث انحراف چشم‌ها به سمت داخل بشود. نشانه‌های این عارضه شامل دوبینی، بستن یک چشم هنگام نگاه به اشیاء نزدیک و کج کردن یا چرخش سر می‌باشد. این نوع انحراف چشم معمولاً در چند سال اول پس از تولد ایجاد می‌شود. این عارضه عموماً به کمک عینک قابل درمان است، ولی امکان دارد به چشم‌بند و یا جراحی عضلات یک یا هر دو چشم نیاز باشد.
اگزوتروپی متناوب
در این نوع انحراف چشم، یک چشم بر روی شیء مورد نظر متمرکز شده در حالی که چشم دیگر به سمت خارج می‌باشد. نشانه‌های این نوع انحراف چشم شامل دوبینی، سردرد، دشواری در خواندن، خستگی چشم و بستن یک چشم در نور شدید یا هنگام مشاهده اشیاء در فاصله دور می‌باشد. امکان دارد افراد دیگر متوجه انحراف چشم در شخص بشوند در حالی که هیچ نشانه‌ای وجود نداشته باشد. اگزوتروپی متناوب می‌تواند در هر سنی ایجاد شود. درمان شامل استفاده از عینک ، چشم‌بند، تمرین چشم و یا جراحی عضلات یک یا هر دو چشم می‌باشد.
ایزوتروپی مادرزادی
ویژگی این نوع انحراف چشم، چرخش شدید هر دو چشم به سمت داخل در کودکان (معمولاً پیش از شش ماهگی) می‌باشد. عموماً دوربینی شدید در این نوع انحراف چشم وجود ندارد و استفاده از عینک باعث رفع انحراف چشم نمی‌شود. در ابتدا چرخش چشم به صورت نامنظم می‌باشد، ولی با گذشت زمان دائمی خواهد شد. هنگامی که کودک به فاصله دور یا نزدیک نگاه می‌کند انحراف ایجاد می‌شود. جهت رفع انحراف از جراحی عضلات یک یا هر دو چشم استفاده می‌شود.
انحراف چشم در بزرگسالان
امکان دارد انحراف چشم در بزرگسالان نیز ایجاد شود. معمولاً انحراف چشم در اثر سکته مغزی در بزرگسالان ایجاد می‌شود، ولی به دلایل آسیب‌دیدگی، عدم درمان انحراف چشم در دوران کودکی و بازگشت یا پیشرفت این عارضه نیز ممکن است ایجاد شود. انحراف چشم در بزرگسالان با استفاده از چشم‌بند، عینک منشوری (پریزم) و یا جراحی درمان می‌شود.
دلایل ایجاد انحراف چشم
انحراف چشم در بیشتر موارد در اثر اختلال در کنترل عصبی-عضلانی حرکات چشم ایجاد می‌شود. محققین همچنان در حال تحقیق در مورد این مراکز کنترل در مغز هستند. به ندرت امکان دارد که عضله چشم نیز دچار مشکل می‌شود. انحراف چشم معمولاً در اثر عوامل ژنتیکی ایجاد می‌شود؛ در حدود 30 درصد از کودکان دارای انحراف چشم در اثر سابقه خانوادگی دچار این عارضه می‌شوند.
عارضه‌های مرتبط با انحراف چشم عبارتند از :
- عدم درمان عیوب انکساری چشم
- بینایی ضعیف در یک چشم
- فلج مغزی
- سندرم داون (20 تا 26 درصد از مبتلایان به این عارضه دچار انحراف چشم می‌شوند)
- هیدروسفالی (عارضه مادرزادی که در اثر تجمع مایع مغزی-نخاعی در مغز ایجاد می‌شود)
- تومور مغزی
- سکته مغزی (دلیل اصلی ایجاد انحراف چشم در بزرگسالان)
- وارد شدن ضربه به سر می‌تواند به قسمتی در مغز که مسئول کنترل حرکات چشم است آسیب وارد کند. همچنین امکان دارد اعصابی که حرکات چشم را کنترل می‌کنند و عضلات چشم نیز در اثر این عامل دچار آسیب‌دیدگی شوند.
- اختلالات دستگاه عصبی
- بیماری گریوز (تولید بیش از حد هورمون تیروئید)
نشانه‌های انحراف چشم چه زمانی آشکار می‌شوند؟
در سن 3 تا 4 ماهگی، چشمان کودک می‌تواند بر اشیاء کوچک تمرکز کند و در این حالت چشم‌ها بایستی مستقیم و هم‌راستا باشند. کودک در 6 ماهگی بایستی بتواند بر اشیاء دور و نزدیک تمرکز کند.
انحراف چشم معمولاً در کودکان و بیشتر در سن 3 سالگی ایجاد می‌شود. البته انحراف چشم در کودکانی که سن بیشتری دارند و همچنین در بزرگسالان نیز ممکن است ایجاد شود. بروز ناگهانی انحراف چشم همراه با دوبینی با افزایش سن در کودکان و در بزرگسالان می‌تواند نشان‌دهنده اختلال عصبی شدیدتری باشد. در این صورت بایستی سریعاً به پزشک مراجعه شود.
در عارضه انحراف کاذب چشم، به نظر می‌رسد که چشمان کودک دارای انحراف هستند؛ در حالی که چشم‌ها در یک جهت قرار دارند. وجود پوست اضافی که گوشه داخلی چشم‌ها را می‌پوشاند و یا پهن بودن پل بینی می‌تواند باعث ایجاد انحراف کاذب چشم شود. با افزایش سن در اثر رشد صورت کودک، انحراف کاذب چشم رفع خواهد شد.
انتخاب بهترین راه درمان انحراف چشم
پاسخ به سؤالات زیر به انتخاب بهترین راه درمان انحراف چشم کمک می‌کند :
- آیا انحراف چشم به طور ناگهانی و یا به مرور زمان ایجاد شده است؟
- آیا این عارضه در 6 ماه اول پس از تولد وجود داشته یا بعداً ایجاد شده است؟
- آیا انحراف چشم تنها در یک چشم وجود دارد؟
- میزان انحراف چشم کم، متوسط یا زیاد می‌باشد؟
- آیا این عارضه همیشه وجود دارد یا تنها در بعضی از مواقع ایجاد می‌شود؟
- آیا سابقه خانوادگی انحراف چشم وجود دارد؟
درمان انحراف چشم با لیزر
بررسی تأثیر روش درمانی لیزیک در درمان انحراف چشم نیاز به ارزیابی دارد. جهت انجام عمل لیزیک بایستی به کلینیک بسیار مجهز و متخصص چشم‌پزشکی مراجعه شود. برنامه درمانی باید مطابق با وضعیت عارضه و شرایط هر شخص طراحی شود. شدت انحراف چشم بر روند درمان تأثیر می‌گذارد. همچنین دقت و کیفیت جراحی چشم با لیزر در درمان عارضه بسیار مؤثر است.
آیا در صورت انحراف چشم می‌توان از درمان با لیزیک استفاده کرد؟
انحراف چشم مانعی برای استفاده از روش درمانی لیزیک نمی‌باشد مگر این که این عارضه در هنگام درمان به کمک لنزهای تماسی (لینک به مقاله آب‌مروارید) منجر به ایجاد دوبینی بشود (در زمان نگاه کردن به صورت مستقیم به اشیاء). در زمان مشاوره پزشک وجود دوبینی در هنگام نگاه مستقیم به اشیاء را تشخیص خواهد داد و در صورتی که متقاضی، برای انجام لیزیک یا هرگونه جراحی لیزر چشم کاندیدای مناسبی باشد، برای آغاز روند درمان برنامه‌ریزی خواهد شد.
تأثیر لیزر بر انحراف چشم
جهت دستیابی به نتیجه رضایت‌بخش از روند درمان، عیوب انکساری و انحراف چشم بایستی درمان شوند. پزشک بایستی وضعیت چشم‌ها را به طور کامل ارزیابی کند.
به طور کلی، جراحی جهت رفع عیوب انکساری بایستی پیش از جراحی جهت رفع انحراف چشم انجام شود، در غیر این صورت امکان دارد شدت انحراف چشم پس از جراحی رفع عیوب انکساری تغییر کند. اگر در ابتدا جراحی جهت رفع انحراف چشم انجام شود، امکان دارد پس از جراحی رفع عیوب انکساری دوباره انحراف چشم ایجاد شود. در صورت ثبات و پایداری بینایی پس از عمل لیزیک (که حداقل یک ماه زمان می‌برد)، جراحی جهت درمان انحراف چشم قابل انجام است.
جهت انجام هر دو جراحی رفع عیوب انکساری و رفع انحراف چشم، وضعیت چشم‌ها بایستی به طور کامل ارزیابی شود. در این صورت انجام هر دو روش درمانی رفع عیوب انکساری و رفع انحراف چشم امکان‌پذیر است.
آیا درمان انحراف چشم با لیزر تنها راه درمان است؟
گزینه‌های درمانی دیگر شامل موارد زیر می‌باشند :
- استفاده از عینک یا لنز تماسی : از این موارد در افرادی که عیوب انکساری چشم آن‌ها برطرف نشده است، استفاده می‌شود. با استفاده از لنزهای اصلاحی، چشم‌ها به تلاش کم‌تری برای تمرکز نیاز دارند و امکان دارد انحراف در آن‌ها برطرف شود.
- لنزهای منشوری (پریزم) : این نوع لنزها باعث خم شدن نور وارد شده به چشم می‌شوند و میزان چرخش چشم جهت مشاهده اشیاء در فاصله دور را کاهش می‌دهند.
- تمرینات چشمی : امکان دارد این نوع تمارین در درمان برخی از انواع انحراف چشم خصوصاً نارسایی همگرایی مؤثر باشند.
- مصرف دارو : شامل قطره‌ها یا پمادهای چشمی می‌باشد. همچنین تزریق سم بوتولینوم نوع A (مانند بوتاکس) می‌تواند عضلات بیش‌فعال چشم را ضعیف کند. بسته به وضعیت چشم‌های بیمار، این روش‌های درمانی همراه با جراحی یا به جای جراحی قابل استفاده هستند.
- چشم‌بند : در صورتی که فرد به غیر از تنبلی چشم، دارای انحراف چشم نیز باشد برای درمان آمبلیوپی (تنبلی چشم) از چشم‌بند استفاده می‌شود. اصلاح بینایی می‌تواند باعث بهبود کنترل ناهم‌راستایی چشم‌ها نیز بشود.
- جراحی عضله چشم : جراحی باعث تغییر طول یا موقعیت عضلات چشم می‌شود در نتیجه انحراف چشم رفع می‌شود. جراحی با استفاده از بیهوشی عمومی و بخیه قابل جذب انجام می‌شود. در برخی از مواقع در بزرگسالان از جراحی انحراف چشم اصلاح‌پذیر استفاده می‌شود؛ به این صورت که پس از جراحی موقعیت عضله چشم تنظیم و اصلاح می‌شود.
عوارض ناشی از عدم درمان انحراف چشم
برخی از افراد تصور می‌کنند که انحراف چشم با گذشت زمان بهبود پیدا می‌کند. در واقع انحراف چشم در صورت عدم درمان تشدید می‌شود.
در صورت عدم درمان انحراف چشم عارضه‌های زیر ایجاد می‌شوند :
- تنبلی چشم(آمبلیوپی) یا ضعف دائمی بینایی در چشمی که دارای انحراف است. زمانی که چشم‌ها در جهت‌های مختلفی به اشیاء نگاه می‌کنند مغز دو تصویر دریافت می‌کند. برای جلوگیری از دوبینی، امکان دارد مغز تصویر دیده شده توسط چشم دارای انحراف را نادیده بگیرد. در نتیجه چشم دارای انحراف دچار ضعف بینایی می‌شود.
- تاری دید می‌تواند عملکرد فرد در مدرسه یا محل کار را تحت تأثیر قرار دهد. این عارضه همچنین مانع لذت بردن از سرگرمی‌ها و فعالیت‌های روزانه می‌شود.
- خستگی چشم
- سردرد
- خستگی
- دوبینی
- ضعف در دید سه‌بعدی
- کاهش اعتماد به نفس
همچنین امکان دارد در صورت عدم تشخیص انحراف چشم، عارضه‌های خطرناکی (مثل تومور مغزی که باعث ایجاد انحراف چشم شده است) نیز نادیده گرفته شوند.
بعد از درمان انحراف چشم با لیزر
فرد دارای انحراف چشم بایستی به طور مرتب به پزشک مراجعه کند تا از نتیجه درمان اطمینان حاصل شود و همچنین در صورت نیاز اصلاحات لازم نیز انجام شود.
درمان به موقع انحراف چشم در کودکان باعث دستیابی به دید عالی می‌شود و همچنین می‌تواند از ضعف بینایی جلوگیری کند.
