انحراف چشم یا استرابیسم یه وضعیتی گفته می‌شود که در طی آن هر دو چشم در یک زمان نمی‌توانند به یک نقطه‌ی معین خیره شوند. عملکرد متقارن دو چشم برای جلوگیری از دوبینی و همچنین داشتن درک مناسب از عمق میدان دید ضروری است. زمانی که چشم‌ها دچار انحراف باشند، دو تصویر متفاوت از هر دو به مغز ارسال می‌شود. در ابتدا ممکن است این مسئله منجر به دوبینی و سردرگمی فرد شود اما در صورتی که این مسئله برای زمان طولانی ادامه یابد، مغز تصویر دریافتی از یکی از چشم‌ها را نادیده می‌گیرد. در صورتی که انحراف چشم برای مدت طولانی باقی بماند و درمان نشود ممکن است منجر شود تا یکی از چشم‌ها بصورت دائمی ضعیف شود که این وضعیت با نام تنبلی چشم شناخته می‌شود.
دلایل ایجاد انحراف چشم
بطور طبیعی شش عضله با هم در ارتباط هستند تا حرکات چشم را کنترل کنند. این عضلات برای حرکت خود نیاز به پیام عصبی دارند که از مغز برای آنها ارسال می‌شود و به طور معمول باعث می‌شود تا چشم‌ها بصورت هماهنگ با هم حرکت کنند. در صورتی که مشکلی در هر یک از اجزای این فرایند وجود داشته ممکن است چشم‌ها دچار انحراف شوند و یا فقط زمانی که فرد خیلی خسته است، دچار بیماری شده یا به مدت طولانی به فاصله‌ی نزدیک خیره شده است این انحراف خود را نشان دهد.
اختلال‌هایی که منجر به انحراف چشم می‌شوند ممکن است در بخشی از مغز که پیام عصبی را تولید می‌کند، اعصابی که پیام را از مغز به عضلات می‌رسانند و یا خود عضلات ایجاد شده باشند. همچنین برخی بیماری‌های زمینه‌ای و آسیب‌هایی که به چشم وارد می‌شوند نیز می‌توانند منجر به انحراف چشم شوند.
برخی فاکتورها یا عامل‌ها وجود دارند که احتمال ایجاد انحراف چشم را افزایش می‌دهند. از جمله‌ی این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سابقه‌ی خانوادگی و وجود انحراف چشم در اقوام درجه یک
دوربینی شدید و درمان نشده
بیماری‌هایی مانند سندروم داون یا سکته، آسیب به سر و …
نشانه‌های انحراف چشم چه زمانی آشکار می‌شوند؟
در سن 3 تا 4 ماهگی، چشمان کودک می‌تواند بر اشیاء کوچک تمرکز کند و در این حالت چشم‌ها بایستی مستقیم و هم‌راستا باشند. کودک در 6 ماهگی بایستی بتواند بر اشیاء دور و نزدیک تمرکز کند.
انحراف چشم معمولاً در کودکان و بیشتر در سن 3 سالگی ایجاد می‌شود. البته انحراف چشم در کودکانی که سن بیشتری دارند و همچنین در بزرگسالان نیز ممکن است ایجاد شود. بروز ناگهانی انحراف چشم همراه با دوبینی با افزایش سن در کودکان و در بزرگسالان می‌تواند نشان‌دهنده اختلال عصبی شدیدتری باشد. در این صورت بایستی سریعاً به پزشک مراجعه شود.
در عارضه انحراف کاذب چشم، به نظر می‌رسد که چشمان کودک دارای انحراف هستند؛ در حالی که چشم‌ها در یک جهت قرار دارند. وجود پوست اضافی که گوشه داخلی چشم‌ها را می‌پوشاند و یا پهن بودن پل بینی می‌تواند باعث ایجاد انحراف کاذب چشم شود. با افزایش سن در اثر رشد صورت کودک، انحراف کاذب چشم رفع خواهد شد.
درمان انحراف چشم
روش‌های درمانی مختلفی برای انحراف چشم وجود دارند. می‌توان برای درمان انحراف چشم از عینک، لنزهای منشوری، جراحی عضلات یا روش‌های درمانی دیگر استفاده کرد. نکته‌ی مهم در مورد درمان انحراف چشم این است که اگر انحراف چشم سریع تشخیص داده شود و درمان در مراحل اولیه آغاز شود می‌تواند نتایج بسیار خوبی ایجاد کند.
به طور کلی روش‌های درمانی انحراف چشم شامل موارد زیر هستند:
عینک یا لنز تماسی: این روش تنها در برخی افراد ممکن است به کار رود و تنها روش درمانی مورد نیاز باشد.
لنزهای منشوری: این نوع لنزها، نوع ویژه‌ای از لنزها هستند که در یک سمت خود ضخیم‌تر از بخش دیگر هستند. ویژگی این لنزها منجر می‌شود تا نور به طور مناسبی شکسته شود و لازم نباشد فرد چشم خود را بیش از حد منحرف کند.
دید درمانی: در این روش ممکن است برنامه‌ای تجویز شود که شامل فعالیت‌های مرتبط با چشم‌ها است. این فعالیت‌ها می‌توانند منجر شوند تا وضعیت فوکوس و هماهنگی چشم‌ها بهبود یابد. در حقیقت در این روش‌ها سعی می‌شود تا به مغز و چشم آموزش داده شود تا هماهنگ با هم کار کنند.
جراحی عضله‌ی چشم: این نوع جراحی ممکن است با این هدف انجام گیرد که طول و جایگاه عضلات را تغییر دهد. تغییر طول و جایگاه عضلات منجر می‌شود تا چشم منحرف به مکان مناسبی که قرینه با چشم دیگر است انتقال یابد. افرادی که جراحی می‌شوند معمولا دیددرمانی نیز نیازمند می‌شوند.
آیا در صورت انحراف چشم می‌توان از درمان با لیزیک استفاده کرد؟
انحراف چشم مانعی برای استفاده از روش درمانی لیزیک نمی‌باشد مگر این که این عارضه در هنگام درمان به کمک لنزهای تماسی (لینک به مقاله آب‌مروارید) منجر به ایجاد دوبینی بشود (در زمان نگاه کردن به صورت مستقیم به اشیاء). در زمان مشاوره پزشک وجود دوبینی در هنگام نگاه مستقیم به اشیاء را تشخیص خواهد داد و در صورتی که متقاضی، برای انجام لیزیک یا هرگونه جراحی لیزر چشم کاندیدای مناسبی باشد، برای آغاز روند درمان برنامه‌ریزی خواهد شد.
تأثیر لیزر بر انحراف چشم
جهت دستیابی به نتیجه رضایت‌بخش از روند درمان، عیوب انکساری و انحراف چشم بایستی درمان شوند. پزشک بایستی وضعیت چشم‌ها را به طور کامل ارزیابی کند.
به طور کلی، جراحی جهت رفع عیوب انکساری بایستی پیش از جراحی جهت رفع انحراف چشم انجام شود، در غیر این صورت امکان دارد شدت انحراف چشم پس از جراحی رفع عیوب انکساری تغییر کند. اگر در ابتدا جراحی جهت رفع انحراف چشم انجام شود، امکان دارد پس از جراحی رفع عیوب انکساری دوباره انحراف چشم ایجاد شود. در صورت ثبات و پایداری بینایی پس از عمل لیزیک (که حداقل یک ماه زمان می‌برد)، جراحی جهت درمان انحراف چشم قابل انجام است.
جهت انجام هر دو جراحی رفع عیوب انکساری و رفع انحراف چشم، وضعیت چشم‌ها بایستی به طور کامل ارزیابی شود. در این صورت انجام هر دو روش درمانی رفع عیوب انکساری و رفع انحراف چشم امکان‌پذیر است.
عوارض ناشی از عدم درمان انحراف چشم
برخی از افراد تصور می‌کنند که انحراف چشم با گذشت زمان بهبود پیدا می‌کند. در واقع انحراف چشم در صورت عدم درمان تشدید می‌شود.
در صورت عدم درمان انحراف چشم عارضه‌های زیر ایجاد می‌شوند :
- تنبلی چشم(آمبلیوپی) یا ضعف دائمی بینایی در چشمی که دارای انحراف است. زمانی که چشم‌ها در جهت‌های مختلفی به اشیاء نگاه می‌کنند مغز دو تصویر دریافت می‌کند. برای جلوگیری از دوبینی، امکان دارد مغز تصویر دیده شده توسط چشم دارای انحراف را نادیده بگیرد. در نتیجه چشم دارای انحراف دچار ضعف بینایی می‌شود.
- تاری دید می‌تواند عملکرد فرد در مدرسه یا محل کار را تحت تأثیر قرار دهد. این عارضه همچنین مانع لذت بردن از سرگرمی‌ها و فعالیت‌های روزانه می‌شود.
- خستگی چشم
- سردرد
- خستگی
- دوبینی
- ضعف در دید سه‌بعدی
- کاهش اعتماد به نفس
همچنین امکان دارد در صورت عدم تشخیص انحراف چشم، عارضه‌های خطرناکی (مثل تومور مغزی که باعث ایجاد انحراف چشم شده است) نیز نادیده گرفته شوند.
