انسداد مجرای اشکی: علل، علائم، پیشگیری، تشخیص و درمان

مسدود شدن مجرای اشک به این معنی است که مایع اشک، نمی‌تواند به درستی از چشم خارج شود. این انسدادها می‌توانند علائم مخربی مانند آبریزش چشم یا مشکل در بینایی ایجاد کنند و همچنین می‌توانند خطر عفونت را افزایش دهند. نوزادان به احتمال زیاد به آن مبتلا می‌شوند، اما بزرگسالان نیز می‌توانند آن‌ها را داشته باشند. خوشبختانه اکثر علل قابل درمان و برگشت‌پذیر هستند. در این مقاله، به علل علائم، روش‌های پیشگیری، تشخیص و درمان انسداد مجرای اشکی خواهیم پرداخت. برای آشنایی با این موارد تا انتهای مقاله، همراه ما باشید. 

انسداد مجرای اشکی چیست؟ 

مسدود شدن مجرای اشک وضعیتی است که زمانی اتفاق می‌افتد که چیزی مانع از خروج مایع اشک از چشم شما می‌شود. این انسداد مجرای اشک جریان مایع اشک را کند یا متوقف می‌کند و باعث می‌شود که در سیستم مجرای اشک و چشم آسیب‌دیده برگشت کند. اصطلاح پزشکی برای این وضعیت «انسداد مجرای اشکی» است. چشمان برای عملکرد صحیح به مایع اشک‌آور نیاز دارند. 

مایع اشک، سطح چشم را روان می‌کند و به قرنیه کمک می‌کند تا اکسیژن را جذب کند. مایع اشک همچنین حاوی فاکتورهای ایمنی است که از عفونت‌ها محافظت می‌کند یا به بهبود چشم‌ها کمک می‌کند. مجرای اشکی را می‌توان مانند یک ناودان در نظر گرفت، ناودان‌ها آب را به سمت سرچشمه هدایت می‌کنند. اما انسداد یا گرفتگی در خروجی پایین می‌تواند باعث برگشت آب و ریختن روی لبه‌های ناودان شود. 

آناتومی مجرای اشک

سیستم مجرای اشکی مجموعه‌ای از دهانه‌ها و ساختارهای لوله مانند است. مسیرهایی که مایع اشک را از چشم خارج می‌کنند عبارت‌اند از: 

• پونکتا: هر چشم دارای دو نقطه است (اصطلاح فقط یکی از آن‌ها «punctum» است)، یکی در پلک بالایی و دیگری در پلک پایین. آن‌ها مانند مجرای فاضلاب سینک یا وان حمام هستند که اجازه می‌دهند مایع اشک از بیرون و داخل کانال‌ها جاری شود. 
• کانالیکولی‌ها: هر پونکتوم به یک کانال تخلیه می‌شود (اصطلاح بیش از یک کانال «کانالیکول» است). این کانالیکول‌ها قبل از تخلیه به مجاری بینی اشکی، ادغام شده و یک لوله واحد را تشکیل می‌دهند. 
• مجرای بینی اشکی s: مجاری نازولاکریمال، نواحی لوله مانندی هستند که مایع اشک از آن عبور می‌کند. در پایین هر مجرای اشک‌آور باید یک دریچه وجود داشته باشد. 
• دریچه هاسنر: این دریچه فقط دریچه‌ای است که اجازه می‌دهد مایع اشک‌آور به داخل مجرای بینی تخلیه شود. به طور معمول، قبل از تولد به خودی خود باز می‌شود. اما برخی از نوزادان دریچه‌ای دارند که هنوز باز نشده است که اگر باز نباشد به آن غشای هاسنر می‌گویند. 

علائم انسداد مجرای اشکی

نشانه‌های مسدود شدن مجرای اشک عبارت‌اند از: 

• اشک چشم (epiphora) 
• لکه دار یا پوسته پوسته شدن پلک‌ها یا مژه‌ها 
• مالش مکرر چشم یا صورت در اطراف مجرای مسدود شده
• قرمزی و تورم (از مالش) 
• تاری دید 

این انسدادها همچنین می‌توانند ایجاد عفونت در مجاری اشکی را آسان‌تر کنند. علائم عفونت عبارت‌اند از: 

• تورم یا قرمزی مجرای اشکی یا بافت‌های مجاور
• تب 
• گیجی یا تحریک‌پذیری (به خصوص در نوزادان) 
• درد چشم یا فشار سینوسی 
• قرمزی یا تحریک کره چشم، به خصوص صلبیه (قسمت سفید چشم) 

علائم انسداد مجرای اشکی

مسدود شدن مجرای اشک، می‌تواند به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد، برخی از آن‌ها مادرزادی هستند، برخی دیگر بعداً ایجاد می‌شوند. این دلایل عبارت‌اند از: 

انسداد مجرای اشک مادرزادی

مسدود شدن مادرزادی مجرای اشک، معمولاً به این دلیل اتفاق می‌افتد که کودک هنوز غشای نشکن در جایی که دریچه هاسنر باید باشد دارد. این بدان معناست که مایع می‌تواند در داخل مجرای اشکی جمع شود. با گذشت زمان، مایع اشکی انباشته شده می‌تواند باعث انبساط مجرا شود. همچنین می‌تواند منجر به عفونت مجرای اشکی یا سایر قسمت‌های سیستم اشکی شود. 

سایر علل انسداد مجرای اشک

انسداد مجرای اشک همچنین می‌تواند به دلیل شرایط دیگر اتفاق بیفتد یا در شرایط خاصی بیشتر اتفاق بیفتد. این‌ها بیشتر در سیستم مجرای اشکی اتفاق می‌افتند که عبارتند از: 

• عفونت‌ها: عفونت‌های مزمن چشم‌ها یا نواحی اطراف می‌توانند به تجمع بافت اسکار کمک کنند. گاهی اوقات، آن بافت اسکار می‌تواند باعث باریک شدن و ایجاد انسداد شود. 
• صدمات: ضربه به صورت، چشم یا بینی می‌تواند باعث تورم و تغییرات بافت اطراف سیستم اشکی شود. تورم یا تغییرات بافتی که هر قسمت از سیستم را تحت تاثیر قرار می‌دهد، می‌تواند باعث انسداد شود. 
• مجاری اشکی باریک (داکریو استنوز): گاهی اوقات، مجاری اشک در زمان تولد یا در طول زندگی باریک می‌شود. هر یک از این شرایط، می‌تواند باعث انسداد شود. 
• افزایش سن: مجاری اشکی و نواحی اطراف آن با افزایش سن تغییر کرده و باریک می‌شوند. 
• تومورها: این شامل رشدهای خوش خیم (بی ضرر) یا تومورهای سرطانی است (اما این موارد نادر هستند). رشدهایی به نام موکوسل نیز می‌تواند باعث مسدود شدن مجاری اشکی شوند. این‌ها پاکت‌های کوچک و پر از مخاط هستند که می‌توانند در سینوس‌های مجاور ایجاد شوند. 
• سنگ‌های اشک‌آور (داکریوسیت): وقتی مایع اشک‌آور جمع شده و سفت می‌شود، می‌توانند ایجاد شوند. اگر این‌ها به اندازه کافی بزرگ باشند، می‌توانند مجرای اشک را مسدود کنند. 

عوامل خطر 

نوزادان بیشترین خطر ابتلا به انسداد مجرای اشکی را دارند. انسداد، معمولاً به این دلیل اتفاق می‌افتد که غشای پایین مجرای اشکی، باز نمی‌شود و به دریچه هاسنر تبدیل نمی‌شود. بزرگسالان در صورتی که سابقه موارد زیر را داشته باشند بیشتر احتمال دارد دچار مسدود شدن مجرای اشکی شوند: 

• التهاب مزمن چشم، مانند یووئیت 
• گلوکوم 
• جراحی چشم یا سینوس 
• درمان سرطان قبلی، مانند پرتودرمانی یا شیمی درمانی 

عوارض انسداد مجرای اشکی 

مجرای اشکی مسدود شده همان جایی است که باکتری‌ها در آن به راحتی رشد می‌کنند، بنابراین عفونت‌های باکتریایی یا آبسه‌ها اصلی‌ترین عوارض احتمالی مسدود شدن مجرای اشکی هستند. عفونت‌ها همچنین می‌توانند سینوس ها، چشم‌ها و سایر بافت‌های مجاور را تحت تاثیر قرار دهند. به همین دلیل درمان و جلوگیری از گسترش عفونت بسیار مهم است. 

پیشگیری از انسداد مجرای اشک 

مسدود شدن مجرای اشک، به دلایلی غیرقابل پیش‌بینی، خارج از کنترل یا غیرقابل پیش‌بینی رخ می‌دهد. یعنی هیچ راهی برای جلوگیری از آن‌ها وجود ندارد. هر چند چند کار وجود دارد که می‌توانید برای کاهش احتمال بروز مشکلی که می‌تواند منجر به انسداد شود انجام دهید. این‌ها عمدتاً حول پرهیز از عفونت‌ها می‌چرخند و عبارت‌اند از: 

• از مالش یا لمس بیش از حد چشم خودداری کنید. 
• از اشتراک‌گذاری محصولات چشمی مانند قطره چشم یا لوازم آرایشی خودداری کنید. 
• لنزهای تماسی را طبق دستورالعمل پزشک تمیز کنید. 
• لوازم آرایشی مانند: ریمل، خط چشم یا سایه چشم را هر سه تا شش ماه یکبار تعویض کنید. 
• دست‌های خود را به طور مکرر و کامل بشویید. 

تشخیص 

متخصص مراقبت از چشم، معمولاً می‌تواند بر اساس علائم و با بررسی یا احساس اطراف چشم و مجرای اشک، انسداد را تشخیص دهد. آن‌ها همچنین از بیمار در مورد علائم می‌پرسند. اگر ممکن است مجرای اشکی کودک، مسدود شده باشد، می‌تواند آن را نیز بررسی کند یا آزمایش‌های خاصی را برای جستجوی انسداد انجام دهد. 

یک آزمایش ساده که پزشکان می‌توانند انجام دهند، تست ناپدید شدن رنگ نام دارد. برای انجام این کار، پزشک، یک قطره رنگ مخصوص به نام فلورسین را داخل چشم می‌ریزد. فلورسئین، در زیر نور آبی می‌درخشد، بنابراین پزشک، می‌تواند یک قطره از آن را در محلول نمکی بریزد و سپس نمک را در چشم قرار دهد. بعد از پنج دقیقه، آن‌ها می‌توانند با یک نور سیاه بررسی کنند و ببینند آیا رنگی باقی مانده است یا خیر. اگر هنوز وجود داشته باشد، می‌تواند نشان دهنده انسداد کلی یا جزئی مجرای اشک باشد. 

آزمایش‌های دیگری نیز امکان‌پذیر است، به‌ویژه اگر پزشک، مشکوک باشد که مجرای اشکی مسدود شده ممکن است به دلیل شرایط یا مشکل دیگری اتفاق بیفتد. آزمایشاتی که آن‌ها توصیه می‌کنند به علائم، شرایط و شرایطی که آن‌ها مشکوک هستند که علت آن باشد بستگی دارد. 

از آنجایی که عوامل بسیار زیادی می‌توانند نقش داشته باشند، بهتر است در مورد گزینه‌های تست با پزشکان صحبت کنید، آن‌ها می‌توانند اطلاعاتی را ارائه دهند که خاص و مرتبط با موقعیت خاص شما باشد. 

درمان

مسدود شدن مجرای اشک، بسیار قابل درمان است، اما درمان‌ها بسته به سن فرد مبتلا و عوامل دیگر متفاوت است. این وضعیت، به خصوص در نوزادان می‌تواند بدون درمان بهبود یابد، اما بهتر است برای جلوگیری از عوارضی مانند عفونت، آن را درمان کنید. برخی از درمان ها، مانند آنتی بیوتیک ها، بدون توجه به سن امکان‌پذیر است. این موارد به احتمال زیاد در صورت ابتلا به عفونت مربوط به مجرای اشکی مسدود شده است و می‌تواند به صورت موضعی یا قطره چشمی باشد. سایر داروها نیز ممکن است کمک کنند. متخصص مراقبت از چشم بهترین فردی است که می‌تواند در مورد این گزینه‌ها بیشتر به شما بگوید. 

درمان اصلی برای نوزادانی که مجرای اشک بسته شده دارند، یک تکنیک ماساژ ویژه است که می‌توانید در خانه انجام دهید. اگر فرزند شما یا کودکی که از او مراقبت می‌کنید به آن مبتلا باشد، پزشک اطفال می‌تواند دقیقاً به شما نشان دهد که چگونه این کار را انجام دهید. این تکنیک ماساژ معمولاً تمام چیزی است که برای باز شدن غشاء و تبدیل شدن به دریچه لازم است. 

اگر تا اولین سالگرد تولد کودک، انسداد با ماساژ بهتر نشد، به احتمال زیاد به روش درمانی متفاوتی نیاز خواهد داشت. ماساژ نیز به احتمال زیاد به بزرگسالان کمک نمی‌کند، بنابراین درمان‌های دیگری معمولاً ضروری است. برخی از این درمان‌ها ممکن است نیاز باشد تحت آرام‌بخشی یا بیهوشی انجام شوند. متخصص مراقبت از چشم، می‌تواند به بیمار بگوید که چرا آرامبخش یا بیهوشی را توصیه می‌کند. 

روش‌های مختلف درمان عبارت‌اند از: 

• اتساع، کاوش و آبیاری
• اتساع بالون
• استنت‌گذاری یا لوله‌گذاری
• روش‌های جراحی

اتساع، کاوش و آبیاری

یکی از روش‌های ساده‌تر برای درمان انسداد مجرای اشکی، یک تکنیک سه مرحله‌ای به نام اتساع، پروب و آبیاری است. اگر ماساژ مفید نباشد، این تکنیک می‌تواند به نوزادان کمک کند. همچنین احتمالاً اولین درمان برای کودکان بزرگتر و بزرگسالان است. مراحل این تکنیک به این صورت عمل می‌کند: 

• اتساع: برای انجام این مرحله، متخصص چشم، پونکتا و دیگر ساختارهای سیستم اشکی در سمت آسیب دیده را گشاد می‌کند. این فضا را برای آنچه در مرحله بعدی اتفاق می‌افتد باز می‌کند. 
• کاوشگر: برای این مرحله، متخصص چشم از ابزارهای ویژه برای بررسی قسمت مسدود شده سیستم اشک استفاده می‌کند. این کار به آن‌ها کمک می‌کند تا علت انسداد را پیدا کنند و در صورت امکان آن را برطرف کنند. 
• آبیاری: این مرحله نهایی شامل فشار دادن مایع نمکی از طریق مجرای اشکی است تا مطمئن شوند که به اندازه کافی شفاف و پهن است. 

اتساع بالون

در مواردی که اتساع ساده، پروبینگ و آبیاری کافی نیست، ممکن است نوع پیشرفته‌تری از اتساع لازم باشد. در این حالت، متخصص چشم کودک، از ابزاری استفاده می‌کند که یک بالون کوچک روی آن قرار دارد. آن‌ها بالون را به آرامی در مناطق باریک باد می‌کنند. فشار دادن به این شکل از داخل اغلب می‌تواند مجرا را گشاد کرده و مشکل را حل کند. 

استنت‌گذاری یا لوله‌گذاری

در برخی موارد، اتساع بالونی ممکن است برای گشاد شدن دائمی مجرای اشک باریک کافی نباشد. در این موارد، قرار دادن لوله یا استنت ممکن است بهترین روش باشد. این دستگاه‌ها یک چارچوب محکم و توخالی هستند که می‌تواند مجرا را باز نگه دارد و همچنان مایع اشک‌آور را از آن عبور دهد. 

روش‌های جراحی

در برخی موارد، جراحی ممکن است بهترین انتخاب برای رفع انسداد مجرای اشک یا تغییر مسیر مایع اشک در اطراف آن باشد. دو عمل جراحی اصلی امکان‌پذیر است: 

• داکریوسیستورینوستومی (DCR): برای این روش، جراح یک مسیر بای پس برای جریان مایع اشک ایجاد می‌کند. مسیر جدید به طور کامل انسداد موجود را دور خواهد زد. 
• کونژونکتیو داکریوسیستورینوستومی (CDCR): این روش کل سیستم مجرای اشکی را بازسازی می‌کند. 

کلام پایانی

مسدود شدن مجرای اشک، می‌تواند برای بزرگسالان ناخوشایند و دردناک باشد. خوشبختانه، مجاری اشکی مسدود شده بسیار قابل درمان هستند. اکثر کودکان، به خصوص با تکنیک‌های ساده ماساژ صورت به سرعت بهبود می‌یابند. چشم‌انداز معمولاً برای بزرگسالان، به خصوص با دلایل خاص یا عوامل مؤثر نیز مثبت است. در این مقاله، تمام مسائل مربوط به این بیماری را به صورت کامل بررسی کردیم. 

سوالات متداول